Bataliony Chłopskie – zbrojne ramię wsi w walce o wolność

8 października czyli dzisiaj przypada 85. rocznica powstania Batalionów Chłopskich (BCh) – jednej z największych formacji zbrojnych polskiego podziemia podczas II wojny światowej. Święto Żołnierzy Batalionów Chłopskich obchodzone jest 8 października, ponieważ tego dnia w 1940 roku Franciszek Kamiński został zaprzysiężony na komendanta konspiracyjnej organizacji militarnej ruchu ludowego, która później przyjęła nazwę Bataliony Chłopskie.

W historii walki o niepodległość Polski BCh zajmują szczególne miejsce jako organizacja, która wyrosła z tradycji ruchu ludowego i stała się symbolem patriotyzmu polskiej wsi. Powstały z potrzeby obrony narodu, ale także z przekonania, że w wolnej Polsce po wojnie to właśnie lud wiejski powinien mieć należne miejsce i prawo do współdecydowania o przyszłości kraju. Rocznica ich powstania to okazja, by przypomnieć o żołnierzach, którzy łączyli walkę z okupantem z ideą sprawiedliwości społecznej i solidarności narodowej.

Geneza i przyczyny powstania

Powstanie Batalionów Chłopskich było odpowiedzią ruchu ludowego na brutalność okupacji niemieckiej i potrzebę samoorganizacji społeczności wiejskiej. Po klęsce wrześniowej 1939 roku struktury Stronnictwa Ludowego (SL), największej partii chłopskiej II Rzeczypospolitej, zeszły do podziemia, tworząc konspiracyjne kierownictwo o nazwie „Roch”. W jego ramach zaczęto organizować zbrojną formację mającą chronić ludność wiejską przed represjami okupanta, grabieżami i pacyfikacjami.

Na przełomie 1940 i 1941 roku powstały pierwsze oddziały, które wkrótce scalono pod wspólnym szyldem Batalionów Chłopskich. Ich utworzenie było również wyrazem odrębności politycznej ruchu ludowego wobec dominującego w konspiracji nurtu związanego z rządem emigracyjnym i Armią Krajową. BCh miały być niezależną, ale współpracującą siłą w ramach szeroko pojętego Polskiego Państwa Podziemnego.

Rozwój i struktura organizacyjna

Organizacyjnie Bataliony Chłopskie objęły zasięgiem większość terenów Generalnego Gubernatorstwa. Już w 1942 roku liczyły około 120 tysięcy zaprzysiężonych żołnierzy, a w szczytowym momencie nawet 160–170 tysięcy. Dowódcą głównym został Franciszek Kamiński „Zenon”, a sztab centralny współtworzyli m.in. Jan Gumowski „Jan Grot”, Władysław Bień „Bartłomiej” i Józef Niećko.

BCh miały charakter typowo ludowy – ich członkami byli głównie rolnicy, nauczyciele, młodzież wiejska i działacze przedwojennego ruchu ludowego. Obok działań zbrojnych prowadziły szeroko zakrojoną działalność oświatową, samopomocową i konspiracyjną administrację wiejską, która miała przygotować przyszłe kadry dla Polski po wojnie.

Szlak bojowy i działalność konspiracyjna

Bataliony Chłopskie od początku prowadziły walkę z okupantem niemieckim, a na niektórych terenach również z nacjonalistami ukraińskimi, którzy dokonywali zbrodni na polskiej ludności cywilnej. BCh uczestniczyły w sabotażu transportów niemieckich, akcjach dywersyjnych, rozbijaniu więzień i magazynów, a także w obronie wsi przed pacyfikacjami.

Ważnym polem działania była Zamojszczyzna, gdzie w latach 1942–1943 doszło do brutalnych wysiedleń ludności w ramach tzw. „Akcji Zamość”. To właśnie oddziały BCh, często wspólnie z AK, stanęły w obronie wsi, tocząc ciężkie walki z Niemcami. W 1944 roku jednostki BCh brały udział w Akcji „Burza”, włączając się w otwartą walkę z okupantem w oczekiwaniu na wyzwolenie kraju.

BCh współpracowały z Armią Krajową, choć relacje między tymi formacjami bywały napięte z uwagi na różnice polityczne. Mimo to w wielu regionach, m.in. w Kieleckiem, Lubelskiem czy na Podkarpaciu, dochodziło do wspólnych akcji bojowych.

Koniec działalności i losy powojenne

Wraz z wkroczeniem Armii Czerwonej w 1944 roku Bataliony Chłopskie formalnie zakończyły działalność. Część ich oddziałów podporządkowała się Armii Krajowej, inne przeszły do Ludowego Wojska Polskiego, wierząc, że w nowym ustroju uda się zrealizować ideały ruchu ludowego.

Niestety, po zakończeniu wojny wielu żołnierzy BCh spotkały represje ze strony nowej władzy komunistycznej. Choć oficjalna propaganda starała się wykorzystać nazwę BCh dla własnych celów, to autentyczny, niezależny duch tej organizacji – łączący patriotyzm z wiarą w sprawiedliwość społeczną – został w dużej mierze zepchnięty w cień.

Refleksja

Obchodzona w 2025 roku 85. rocznica powstania Batalionów Chłopskich przypomina o wyjątkowej roli, jaką odegrała polska wieś w walce o niepodległość. BCh były jednym z filarów polskiego podziemia zbrojnego, a zarazem wyrazem siły i dojrzałości politycznej ruchu ludowego. Walczyły nie tylko o wolność ojczyzny, ale także o godność i prawa chłopa – o nową, sprawiedliwszą Polskę. Rocznica ich powstania i Święto Żołnierzy BCh, obchodzone 8 października, to moment, by przypomnieć, że bez wsi i jej ofiary nie byłoby pełnej historii polskiego oporu wobec okupacji. BCh pozostają symbolem solidarności narodowej, odwagi i głębokiego przywiązania do ziemi ojczystej.

/oio/