Emancypacja – wieloznaczne pojęcie dotyczące uzyskania wolności lub pełni praw przez osobę lub grupę. Zależnie od epoki podmiot „zniewalający” (posiadający władzę nad jednostką/jednostkami) zmieniał się. W starożytnym Rzymie emancypacja oznaczała uzyskanie niezależności od władzy ojca (pater familias posiadający patria potestas). W czasach nowożytnych pojęcie zmieniło znaczenie i zaczęło dotyczyć uzyskiwania praw społecznych i politycznych przez grupy dotąd ich pozbawione, np. mniejszości wyznaniowe w krajach nie respektujących wcześniej zasad tolerancji religijnej. Emancypacja zyskała na znaczeniu w epoce oświecenia, gdyż ówczesny paradygmat o równości wszystkich ludzi odrzucał ideę przywilejów oraz podległości. Najlepiej znane przykłady emancypacji to emancypacja europejskich Żydów (zob.: haskala), niewolników w USA (abolicjonizm) oraz kobiet (emancypantki, sufrażystki). Emancypacja Żydów zakładała zakończenie prawnej dyskryminacji tego narodu oraz wyznawców judaizmu, a zarazem prowadziła do wewnętrznych przekształceń wspólnoty i otwarcia się jej na idee zewnętrze, co znajdywało zwolenników wśród samych Żydów nastawionych na przyjęcie liberalnych reform i większą integrację z ogółem społeczeństwa. Emancypacja niewolników to proces skierowany na zniesienie niewolnictwa i nadanie wolności zniewolonym, choć w przypadku USA nie oznaczała likwidacji prawnej dyskryminacji, która obowiązywała jeszcze przez kilka dekad po roku 1865. Z kolei emancypacja kobiet miała na celu wywalczenie dla płci pięknej praw wyborczych, możliwości kształcenia się oraz dysponowania własnością.
