Hanza – inaczej Związek Hanzeatycki, Liga Hanzeatycka lub (precyzując) Hanza niemiecka (jednak nie w sensie etnicznym). Istniejący w średniowieczu i we wczesnej nowożytności związek miast zaangażowanych w handel na Bałtyku i Morzu Północnym. Z racji kryzysu późnośredniowiecznych monarchii europejskich oraz pewnych kłopotów systemu feudalnego miasta u schyłku wieków średnich zyskały ważną pozycję na Starym Kontynencie. Gdy zaś zaczęły ze sobą współpracować i dążyć do ochrony wspólnych celów handlowych, stały się prawdziwą siłą o wymiarze politycznym i wojskowym. Do Hanzy należało wiele miast z Europy Północnej, ale nie wyłącznie nadmorskie miasta portowe. Członkami Hanzy były bowiem także ośrodki leżące nad rzekami (np. Kraków) oraz miasta nie powiązane z wielkimi ciekami. Najważniejszym miastem Hanzy była Lubeka, stolica związku. Inne ważne ośrodki to Gdańsk, Ryga, Brugia czy Bergen. W XIV i XV wieku Hanza była na tyle silna, że z jej zdaniem musieli liczyć się monarchowie Europy Północnej i Środkowej, a związek potrafił narzucać im swoją wolę. U progu nowożytności siła Hanzy zaczęła jednak maleć. Monarchie zaczęły wychodzić bowiem z kryzysu, a klienci Hanzy zaczęli szukać alternatyw dla związku mającego niemal monopolistyczną pozycję i dyktującego wysokie ceny. Potężnym ciosem były także wielkie odkrycia geograficzne, które przekierowały uwagę europejskiego handlu z Bałtyku i Morza Północnego na większe akweny oraz handel nie morski, a oceaniczny i transkontynentalny. Formalnie związek istniał jednak do XVII wieku.
