Józef Franczak ps. „Lalek” – ostatni żołnierz podziemia antykomunistycznego na ziemiach polskich, odznaczy Krzyżem Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczpospolitej Polskiej. Swój los związał z wojskiem. Ukończył Szkołę Podoficerską Żandarmerii w Grudziądzu, a następnie został skierowany na teren województwa wołyńskiego do miejscowości Równe. Po zbrojnej agresji ZSRR na Polskę walczył z oddziałami Armii Czerwonej. Wzięty do niewoli zdołał z niej zbiec. Kontynuował walkę tym razem z niemieckim okupantem i wstąpił w szeregi Związku Walki Zbrojnej, potem Armii Krajowej. Gdy latem 1944 roku Lubelszczyznę (z której pochodził i na terenach której walczył w latach 1940-1944) zajęli Sowiecie, Józef Franczak został wcielony do 2. Armii (ludowego) Wojska Polskiego. W obawie przed losem swoich kolegów służących w Armii Krajowej, których nowy okupant fizycznie eliminował (np. nieopodal Kąkolewnicy na uroczysku „Baran”), zdezerterował i ukrywał się w Łodzi, następnie w Gdyni i Sopocie. Na Lubelszczyznę powrócił na początku 1946 roku, a od czerwca aż do wigilii roku 1948 prowadził walkę z komunistami. Nie były to działania stricte zbrojne, dywersyjne, jednakże potyczki z milicyjnymi oddziałami również się zdarzały. „Lalek” wraz z kilkuosobowym podległym mu pododdziałem likwidował donosicieli, współpracowników Urzędu Bezpieczeństwa, zbierał informacje o aresztowaniach byłych AK-owców oraz o represjach na ludności polskiej. Od 1948 roku, gdy udało mu się wymknąć z zasadzki, porzucił dotychczasowe zadania. Nowe władze rzuciły do walk z podziemiem niepodległościowym ogromne siły, co spowodowało, że Franczak ciągle musiał się ukrywać i uciekać przed obławami. Aż do 1963 roku pozostawał nieuchwytny. Obrał taktykę „ciągłego ruchu” – z dużą częstotliwością zmieniał kryjówki, kwatery, pokonywał wiele kilometrów gubiąc tropiących go funkcjonariuszy. Tak długa konspiracja były również możliwa dzięki ogromnej siatce współpracowników złożonej z najbliższych przyjaciół, ale i przeciwników nowej władzy. Dane Instytutu Pamięci Narodowej mówią o około 200 osobach wchodzących w jej skład. Józef Franczak ps. „Lalek” poległ w zasadzce zorganizowanej przez specjalną grupę operacyjną złożoną z oficerów SB i 35 funkcjonariuszy ZOMO 21 października 1963 roku. Denuncjatorem okazał się bratanek ojca narzeczonej Franczaka – Stanisław Mazur TW „Michał”. Ciało poległego ostatniego żołnierza sprzeciwiającego się sowieckiej okupacji Polski zbezczeszczono. Pozbawiono je głowy i złożono w bezimiennej mogile na lubelskim cmentarzu na ulicy Unickiej. W 1983 roku prochy Józefa Franczaka przeniesiono do rodzinnego grobowca w miejscowości Piaski. 24 marca 2015 roku miał miejsce uroczysty, trzeci już pochówek „Lalka”, którego prochy raz jeszcze złożono na cmentarzu w Piaskach przy honorowej asyście warszawskiego garnizonu Wojska Polskiego.
