Moskwę można powstrzymać! Tak Zachód skutecznie reagował na stalinowski imperializm

1
558
Amerykański plakat skierowany do narodów Azji prezentujący Juana dela Cruz (narodowa personifikacja Filipin) gotowego bronić ojczyzny przez komunistycznym zagrożeniem, rok 1951.

Jedno z najważniejszych następstw II wojny światowej to ukształtowanie się nowego porządku międzynarodowego na kuli ziemskiej. U historyków ów czas zyskał miano dwubiegunowego ze względu na fakt odgrywania w nim decydującej roli przez dwa supermocarstwa: Stany Zjednoczone i Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich. Przez blisko 45 lat rywalizowały one o dominację, a świat znajdował się w stanie wrogiej konfrontacji określanej powszechnie mianem zimnej wojny. Stosunki między dotychczasowymi członkami koalicji antyhitlerowskiej zaczęły się pogarszać już na przełomie 1945 i 1946 roku. W tym okresie Stalin próbował rozszerzyć swoją strefę wpływów przejmując kolejne państwa. Zdecydowana odpowiedź Zachodu, presja i pomoc zagrożonym krajom pozwoliły jednak powstrzymać imperialistyczne zapędy Kremla oraz zahamować sowiecką ekspansję na wielu frontach.

Pierwsze pole konfliktu: Iran

Miejscem pierwszego konfliktu między ZSRR a mocarstwami zachodnimi stał się Iran. Na północy jego terytorium, od sierpnia 1941 roku, stacjonowały wojska sowieckie, a siły brytyjskie okupowały południe kraju. Zgodnie z trójstronnym traktatem o zabezpieczeniu pól naftowych ze stycznia 1942 roku obce armie miały opuścić Iran w terminie 6 miesięcy od zakończenia wojny. Brytyjczycy wywiązali się z zobowiązań traktatowych, natomiast wojska sowieckie opóźniały swój powrót do kraju. Stalin bowiem żądał od władzy w Teheranie przyznania ZSRR koncesji na wydobycie ropy naftowej w 5 północnych prowincjach państwa oraz uznania autonomii irańskiego Azerbejdżanu objętego komunistycznym powstaniem. Posunięcia Moskwy spowodowały ostry nacisk dyplomatyczny Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, które wymogły na Stalinie rezygnację z wcześniejszych celów oraz podpisanie układu o wycofaniu wojsk, co ostatecznie nastąpiło w maju 1946 roku.

Sowiecka presja na Turcję

Kolejnym dowodem na ekspansjonistyczne dążenia Kremla stał się nacisk wobec Turcji. W latach 1945-1946 ZSRR domagał się od rządu w Ankarze rewizji granicy na Kaukazie, ustanowienia wspólnej jurysdykcji nad cieśniną Dardanele i przyznania flocie sowieckiej dostępu do znajdujących się tam baz. Dysponując poparciem mocarstw anglosaskich Turcja konsekwentnie odrzucała żądania Moskwy. W połowie sierpnia 1946 roku, w celu zapobieżenia opanowania przez ZSRR wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego, prezydent USA Harry S. Truman zdecydował o wysłaniu w ten rejon amerykańskiej floty. Nieustępliwa postawa mocarstw zachodnich, ostatecznie doprowadziła do zakończenia sowieckiej presji wobec Turcji.

Wojna domowa w Grecji

Także sąsiednia Grecja stała się polem zimnowojennej rywalizacji mocarstw w pierwszych latach po II wojnie światowej. W czasie okupacji niemieckiej grecki ruch oporu podzielił się na lewicowy ELAS oraz podległy rządowi na uchodźctwie rojalistyczny EDES. W październiku 1944 roku Grecja została wyzwolona przez wojska brytyjskie, a w kraju władzę objęła prawica. W marcu 1946 roku odbyły się wybory, które – wobec bojkotu ze strony lewicy – doprowadziły do utworzenia rządu monarchistycznego, a w dalszej perspektywie do referendum i powrotu króla Jerzego II. Latem 1946 roku w całym kraju rozpoczęły się regularne starcia pomiędzy komunistyczną Demokratyczną Armią Grecji (DSE) a wojskami rządowymi. Broń i zaopatrzenie dla partyzantów docierała z sąsiednich krajów bałkańskich opanowanych przez komunistów – Albanii, Bułgarii i Jugosławii. Z kolei sytuację sił rządowych, na ogół mniej zdyscyplinowanych, pogorszyło chwilowo na początku 1947 roku wycofanie się Wielkiej Brytanii z pomocy wojskowej. Zmiana sytuacji nastąpiła w wyniku uzyskania przez Ateny wsparcia wojskowego i finansowego ze strony USA. Kolejnym niekorzystnym dla partyzantów wydarzeniem było zerwanie Belgradu z blokiem komunistycznym i ZSRR. Komunistyczna Partia Grecji poparła Stalina w sporze z jugosłowiańskim przywódcą Josipem Brozem Titą wskutek czego ten ostatni wstrzymał dostawy broni dla DSE. Latem i jesienią 1948 roku wojska rządowe przeprowadziły decydującą ofensywę spychając siły komunistyczne do Albanii. Wojna domowa w Grecji dobiegła końca w październiku 1949 roku. Po zakończeniu walk ok. 260 tys. komunistów i ich zwolenników udało się na emigrację – głównie do państw bloku wschodniego. Ostateczne zwycięstwo sił monarchistycznych wspieranych przez kraje zachodnie umożliwiło Grecji wstąpienie w struktury NATO w 1952 roku.

Amerykańska polityka powstrzymywania – odpowiedź na imperializm Stalina

Zgodnie z opinią Johna Lewisa Gaddisa, zbiorcze doświadczenie, jakie przyniosły sowieckie naciski wobec Iranu i Turcji oraz zaangażowanie państw komunistycznych w próbę obalenia legalnego rządu w Grecji, wpłynęło na rewizję dotychczasowej postawy Stanów Zjednoczonych. Przede wszystkim unaocznił się ekspansjonizm Stalina i konieczność stawienia mu czoła przez Waszyngton. W dniu 12 marca 1947 roku prezydent Harry S. Truman wygłosił przemówienie do Kongresu, w którym wyraził deklarację zastąpienia Wielkiej Brytanii w roli gwaranta niepodległości Grecji i Turcji – państw którym zagrażały uzbrojone mniejszości i zewnętrzny nacisk. W istocie tzw. doktryna Trumana stanowiła część szerszej koncepcji pod nazwą doktryny powstrzymywania (z ang. containment), przygotowanej przez dyplomatę George’a Kennana, która polegała na stawianiu oporu ekspansji komunizmu w krajach demokratycznych, głównie w Europie.

Plan Marshalla – amerykańska pomoc dla Europy

Istotnym uzupełnieniem doktryny powstrzymywania na polu gospodarczym stał się Europejski Plan Odbudowy, powszechnie znany jako plan Marshalla (od nazwiska sekretarza stanu USA w latach 1947-1949 George’a Marshalla). Politycznym uzasadnieniem tego przedsięwzięcia była obawa, że kryzys ekonomiczny w państwach Europy i związane z nim niezadowolenie społeczne mogą doprowadzić do przejęcia w nich władzy przez komunistów. Ostatecznie w programie wzięło udział 16 państw zachodnioeuropejskich, którym Stany Zjednoczone łącznie przyznały pomoc o wartości 13 mld ówczesnych dolarów. Konsekwencją tych działań stał się wzrost gospodarczy i szybka poprawa warunków życia społeczeństw Europy Zachodniej, dla których idee komunistyczne straciły atrakcyjność. William R. Keylor zwraca także uwagę na wpływ planu Marshalla na rozwój wolnego rynku poprzez m.in. zniesienie kontroli cen, ustabilizowanie kursów walut i zapewnienie równowagi budżetowej. 

Próba sił – kryzys berliński

Na mocy postanowień konferencji w Poczdamie obszary Niemiec i Austrii zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, francuską i radziecką. Berlin i Wiedeń zaś na taką samą ilość sektorów. Wkrótce jednak stały się widoczne dotyczące przyszłości Niemiec rozbieżności między mocarstwami, a każde z nich zaczęło prowadzić na okupowanym obszarze politykę niezależną od innych. Głównym celem Stalina stało się stworzenie jednego państwa niemieckiego, w którym, ze względu na trudną sytuację polityczną i ekonomiczną, siły komunistyczne zdobędą największe wpływy, co umożliwi przejęcie władzy nad całym krajem. Mocarstwa zachodnie zdecydowały się nie dopuścić do realizacji tego scenariusza, czego konsekwencją było scalenie w styczniu 1947 roku stref amerykańskiej i brytyjskiej w jeden organizm gospodarczy zwany Bizonią. Aby przyspieszyć zjednoczenie i ułatwić handel w czerwcu 1948 roku Stany Zjednoczone oraz Wielka Brytania zdecydowały się na wprowadzenie do obiegu nowej waluty – marki niemieckiej (DM). Decyzja ta spowodowała ogłoszenie przez Stalina 24 czerwca 1948 roku blokady zachodnich sektorów Berlina, czyli zamknięcia wszystkich dróg lądowych i kolejowych łączących miasto ze strefami alianckimi. Sowiecki przywódca sądził, że zaowocuje to opuszczeniem stolicy Niemiec przez wojska mocarstw zachodnich i przejęciem w niej pełnej władzy przez komunistów. Kreml nie przewidział utworzenia przez lotnictwo amerykańskie i brytyjskie ogromnego mostu powietrznego, który umożliwił dostarczenie berlińczykom niezbędnych do życia produktów i towarów. Most powietrzny okazał się jednak przede wszystkim spektakularnym osiągnięciem technicznym, które pozwoliło alianckiemu lotnictwu utrzymać przy życiu zachodnią część miasta. W szczytowym okresie transportowano 13 tys. ton zaopatrzenia dziennie, a cała operacja trwała 324 dni.

Militarne uzupełnienie planu Marshalla

Rosnące zagrożenie sowiecką ekspansją i wzrost napięcia światowego zrodziły potrzebę stworzenia wspólnego sojuszu obronnego państw Europy Zachodniej oraz Stanów Zjednoczonych. Na początku marca 1947 roku Francja i Wielka Brytania zawarły układ w Dunkierce, a rok później w Brukseli przystąpiły do niego kraje Beneluksu (pakt brukselski). I choć preambuła traktatu odnosiła się do Niemiec jako potencjalnego przeciwnika, to jednak zakładano równocześnie pomoc dla każdego sygnatariusza w przypadku agresji zbrojnej w Europie i Ameryce Północnej. Na początku kwietnia 1949 roku powstała Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization NATO). W skład sojuszu, obok pięciu sygnatariuszy paktu brukselskiego, weszły również Stany Zjednoczone, Kanada, Dania, Norwegia i Islandia. W 1952 roku traktat podpisały państwa, które doświadczyły bezpośredniego zagrożenia przez ZSRR Grecja i Turcja, a trzy lata później – Republika Federalna Niemiec. Najważniejszy element nowego paktu stanowiło założenie, że agresja na terytorium jednego z państw będzie uznana za atak na wszystkich członków. NATO możemy nazwać militarnym uzupełnieniem planu Marshalla.

Michał Aściukiewicz

1 KOMENTARZ

  1. Howdy! I could hae sworn I’ve been to this blog
    before bbut after browsing throuygh some of thhe postt I realizsed
    it’s neww too me. Anyways, I’m definitely happy I foundd itt and I’ll be
    book-marking andd checing bback often!

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj