Nazwisko to jedna z najbardziej tajemniczych składowych ludzkiej tożsamości. Inaczej bowiem niż imię nie jest efektem decyzji rodziców, ale stanowi spadek po przodkach. I to nie wszystkich, a zwykle jedynie męskich. Ponadto często nie wiemy skąd nasze nazwisko się wzięło i co oznacza oraz nie mamy punktu zaczepienia w poszukiwaniu własnej przeszłości. Tu z pomocą przychodzi nam niezwykły słownik: Internetowy słownik nazwisk w Polsce.
Nasze imię może mieć rozmaite znaczenie i pochodzenie. Zwykle jednak dość łatwo możemy ustalić skąd się wzięło, jaki lud lub naród zaczął go używać jako pierwszy oraz co oznaczało w zamierzchłych czasach. Bo każde imię – o czym warto pamiętać – coś oznaczało, choć na przestrzeni wieków, a nawet tysiącleci oraz setek, a może i tysięcy kilometrów dzielących nas od miejsca, gdzie powstało, zagubiliśmy owo znaczenie.
Podobnie jest z nazwiskami. I one mają swoje znaczenie i historię. Jest ona jednak owiana dodatkową aurą tajemnicy. Po pierwsze bowiem nazwiska (poza pewnymi wyjątkami) powtarzają się rzadziej niż imiona i trudniej nam o dostęp do wiedzy na temat ich przeszłości. Po drugie zaś nasze nazwisko, inaczej niż imię, nie jest efektem wyboru rodziców. Wyboru dokonanego w przypadku imienia z rozmaitych i często skomplikowanych powodów: od szczególnego kultu, jakim w rodzinie darzono konkretnego świętego, po modę lub sukces w czasie naszych narodzin jakiegoś sportowca.
Nazwisko jest odporne na takie procesy. Obca mu moda, obce tendencje. Jest bowiem dziedziczne. Stanowi spadek po przodkach. Przodkach – zwykle w naszym kraju – w linii męskiej. Oznacza to więc, że większy wpływ na nasze nazwisko od mody ma biologia.
To bowiem także biologia (choć nie tylko) spowodowała, że dziś w naszym kraju są zarówno nazwiska szczególnie popularne jak i używane jedynie przez garstkę osób. Gdyby bowiem w przeszłości konkretni mężczyźni noszący konkretne nazwiska mieli córki, a nie synów, ich nazwisko mogłoby rychło zaniknąć (aczkolwiek szansa, że powstało niezależnie w innym miejscu i mogłoby zostać przekazane przez kogoś innego, w wielu wypadkach była duża).
Tak więc przychodząc na świat nasi rodzice mogli zdecydować o naszym imieniu, ale o nazwisku praktycznie nie (mało kto zmienia nazwisko, niezbyt popularne jest także dziedziczenie go po matce). Tym samym od pierwszych chwil po porodzie aż do śmierci (a nawet dłużej, bo przecież oznaczamy imionami i nazwiskami groby bliskich) identyfikujemy się i jesteśmy identyfikowani w konkretny sposób: używając zarówno wybranego nam przez rodziców imienia, jak i nazwiska, którego historia jest niemalże niezbadana.
Niemalże. Wszak nazwisko, choć tajemnicze, nie stanowi tajemnicy nie do rozszyfrowania. Jest to możliwe, choć wymaga kompetencji oraz zwykle sporej ilości wolnego czasu. Tu jednak z pomocą przychodzi nam niezwykły słownik.
Chodzi o Internetowy słownik nazwisk w Polsce (ISNP). Ów niezwykły leksykon to efekt wielu miesięcy prac specjalistów. Główne prace nad nim rozpoczęły się w roku 2014, a zakończyły w 2021. Od roku 2022 stałą opiekę merytoryczną nad dziełem sprawuje Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Słownik zawiera około 30 tys. haseł, co oznacza, że tyle najpopularniejszych polskich nazwisk zostało w nim wyjaśnionych, rozszyfrowanych. Co prawda w Polsce jest aż 400 tys. nazwisk, jednak te najpopularniejsze nosi zdecydowanie najwięcej osób, co oznacza, że ISNP może odpowiedzieć na pytania o genezę nazwiska aż 80 proc. polskich obywateli. W słowniku opisano nazwiska noszone przez co najmniej 200 osób.
Niektóre autorki ISNP nie ukrywają jednak, że pragną kontynuować prace nad słownikiem i rozszyfrowywać historię kolejnych nazwisk – choćby używało go 10, 5, a nawet jeszcze mniej osób. Badaczki związane zawodowo z językoznawstwem są zdeterminowane i nie razi ich fakt, że projekt finansowany ze środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki zakończył się w roku 2021.
Co ważne, słownik dostępny jest za darmo. Dzięki temu korzystać mogą z niego nie tylko specjaliści, demografowie, językoznawcy i onomaści, ale także amatorzy, pasjonaci historii lokalnej czy wręcz dziejów swojej rodziny. Z kolei niezwykle kompetentne grono autorów ISNP daje nam pewność, że mamy do czynienia z danymi zebranymi i opracowanymi w sposób fachowy.
Tym samym, dzięki powstaniu Internetowego słownika nazwisk w Polsce, całe społeczeństwo otrzymało dostępny na wyciągnięcie ręki wgląd do przeszłości narodu i jego historii. Ponadto olbrzymia większość społeczeństwa może lepiej poznać własne korzenie i zrozumieć swoją przeszłość. Często z pewnością bardzo skomplikowaną, a nawet zaskakującą.
Internetowy słownik nazwisk w Polsce dostępny jest na stronie internetowej nazwiska.ijp.pan.pl. Aby przejść do serwisu wystarczy kliknąć TUTAJ.
Źródło: nazwiska.ijp.pan.pl / naukawpolsce.pl
