Teoria rewolucji permanentnej – pogląd głoszony przez Karola Marksa oraz Lwa Trockiego. Według pierwszego z nich rewolucja permanentna była możliwa w państwach, w których przeobrażeniu uległa struktura społeczna, tzn. gdzie dominującą rolę w życiu politycznym i gospodarczym z rąk szlachty (arystokracji) przejęła burżuazja. Inną charakterystyczną cechą towarzyszącą zachodzącym zmianom społecznym miał być rozwój kapitalizmu. Kraj pozostający w stadium industrializacji i tworzenia klasy robotniczej również jest zdolny do rewolucji proletariackiej, jednakże na odmiennych warunkach – przekonywał Marks. Ruch robotniczy, nie czekając na wspomniany rozwój gospodarki kapitalistycznej, powinien czynnie uczestniczyć w reorganizacji życia społecznego i – jeśli tego wymaga konkretna sytuacja – tymczasowo sprzymierzyć się z burżuazją celem osiągnięcia wymiernych korzyści, a następnie dokonać socjalistycznej rewolucji. Marks w teorii rewolucji permanentnej widział szansę na dokonanie komunistycznego przewrotu w krajach słabo rozwiniętych, np. w Imperium Rosyjskim. Natomiast Trocki utożsamiał to pojęcie (nieco je modyfikując) z marksistowskim internacjonalizmem (pokojowe współistnienie warstw robotniczych poszczególnych narodów). Uważał, stając w opozycji do poglądów Stalina o budowaniu komunizmu w jednym państwie, że idea rewolucji światowej, czyli rozprzestrzenienia komunizmu do innych państw, jest możliwa. Podobnie jak Marks upatrywał szansy na jej powodzenie w taktycznym sojuszu – przymierzu robotników i chłopów wymierzonym w klasę posiadającą, a później w zbrojnym podporządkowaniu państw kapitalistycznych i przekształcenia ich w republiki rad.