24 września roku 1926 powstało przedsiębiorstwo Polskie Koleje Państwowe. Ów dzień nie otwiera jednak historii kolei w Polsce, czy precyzyjniej rzecz ujmując: na ziemiach polskich. Ta jest bowiem o ponad 8 dekad dłuższa.
Pierwsze połączenie kolejowe na obecnych ziemiach polskich powstało na terenie Królestwa Prus. Nie sposób tu mówić jednak o zaborze pruskim. Chodzi bowiem o tereny Dolnego Śląska, które w chwili upadku Rzeczypospolitej nie należały do Polski, a do państwa rządzonych przez Hohenzollernów.
To właśnie tam, między Wrocławiem, a Oławą, 22 maja roku 1842, otwarto połączenie kolejowe. Była to pierwsza tego typu konstrukcja na terenie obszarów wchodzących dziś w skład Rzeczpospolitej Polskiej.
Po kilku miesiącach linię przedłużono – docierała do Brzegu. Po roku obejmowała już Opole. W latach 40. XIX wieku powstało natomiast bardzo wiele połączeń kolejowych na dawnym terenie Prus, który dziś tworzy Polskę zachodnią i północną, a nawet centralną (spora część obszarów, na których powstała pruska sieć kolejowa, weszła po roku 1918 w skład II RP).
Co jednak ciekawe, choć pierwszą kolej na ziemiach polskich otwarli Prusacy, to pierwszą inwestycję rozpoczęto w Królestwie Polskim – a więc na obszarze podległym władzom w Moskwie. Inwestycję rozpoczętą już w roku 1835 zakończono jednak dopiero latem roku 1845. Była to linia łącząca Warszawę z Grodziskiem Mazowieckim. W ciągu roku dotarła aż do Częstochowy, a wkrótce kolej z Warszawy została „wpięta” w szerszy system i docierała do habsburskiego Wiednia.
Nieco zapóźniona pod względem inwestycji kolejowych była Galicja, ale połączenie Krakowa z Zagłębiem Górnośląskim otwarto już jesienią roku 1847. Z czasem największe miasta uzyskały połączenie ze stołecznym Wiedniem.
Druga połowa, a szczególnie końcówka XIX wieku, to czas prawdziwego rozkwitu kolei na ziemiach polskich. Często jednak spajały one miasta w ramach jednego, konkretnego zaboru – w ramach państwa zaborczego. Z tego też powodu wiele miast miało lepsze połączenie ze stolicami w Berlinie, Petersburgu czy Wiedniu niż z innymi, często bliskimi miastami polskimi.
Jednocześnie już wówczas zaistniał dostrzegalny do dziś podział na dawny obszar pruski z gęstą siecią połączeń kolejowych i słabiej połączonymi miejscowościami Królestwa Polskiego oraz Galicji. II RP, PRL oraz III RP nie zniwelowały tej różnicy – chyba że poprzez likwidację torów w Polsce zachodniej.
Michał Wałach
