Ignacy Sobieszczański urodził się w 1872 roku w szlacheckiej rodzinie zamieszkałej w Kownie. Polski szlachcic ucieleśniał przedsiębiorczą odwagę, świetne i wykorzystane w praktyce wykształcenie, a także głęboki patriotyzm. Ale po kolei.
Ignacy Sobieszczański odebrał inżynierskie wykształcenie w Instytucie Inżynierii Komunikacji w Petersburgu. W 1895 roku, w wieku 23 lat, wyjechał na Syberię. W XIX wieku, a szczególnie po powstaniu styczniowym, do tej krainy przeraźliwych mrozów trafiało wielu Polaków. Bynajmniej nie z własnej woli, lecz na katorżniczą pracę. Ignacy Sobieszczański był jednym z tych nielicznych, którzy udali się tam dobrowolnie. Początkowo spodziewał się znaleźć złoto, lecz wkrótce, dzięki prowadzonym przez siebie badaniom geologicznym w obszarze irkucko-czeremchowskim, odkrył antracyt (odmianę węgla kopalnego).
Ignacy Sobieszczański – węglowy potentat
Bez zbędnej zwłoki zdecydował się na rozpoczęcie wydobycia. W efekcie na terenie położonym między Bajkałem a Niżnieudinskiem powstało po paru latach kilka kopalń. Na początku XX wieku w założonym przez Sobieszczańskiego przedsiębiorstwie górniczym pracowało 250 osób. Wydaje się to niewiele, ale wydobycie węgla przynosiło roczny dochód w wysokości 400 tysięcy rubli. Kwota to była niebagatelna. Dość powiedzieć, że pod koniec XIX wieku dobry dom w zaborze rosyjskim można było nabyć za 1000 rubli.
W 1903 roku Sobieszczański posiadał już 12 kopalń węgla. Znajdowały się one 145 kilometrów na północ od miejscowości Irkuck, gdzie mieściło się Czeremchowskie Zagłębie Węglowe. Większość zatrudnionych była polskimi zesłańcami. W ten sposób przedsiębiorca dawał znajdującym się w dramatycznej sytuacji rodakom źródło utrzymania.
Sobieszczański nie ograniczał się do wydobycia antracytu. W 1914 założył on wraz z dwoma wspólnikami fabrykę cementu oraz cegielnię pod firmą KAMYSZET. Dzięki tym przedsięwzięciom stał się jednym z najbogatszych, o ile nie najbogatszym człowiekiem na Syberii. Zdobyte w działalności gospodarczej fundusze przeznaczył między innymi na wybudowanie okazałego dworku w szlacheckim stylu. Przypominał on rodzinny dwór z Wołynia „ochrzczony” przez niego mianem Soplicowego.
Sobieszczańskiego działalność patriotyczna
Jak już wspomnieliśmy, Sobieszczański nie był bynajmniej typem biznesmena zainteresowanego wyłącznie zyskiem. Aktywnie działał na gruncie patriotycznym i społecznym. Objął prezesurę Konwencji Węglowej, Rady Centralnego Związku Handlowo-Przemysłowo-Technicznego, a także wiceprezesurę Syberyjskiej Rady Państwowej do Spraw Paliwa. Nie stronił też od zakładania własnych organizacji jak choćby polsko-litewskie Stowarzyszenie „Ogniwo”.
Zasłynął nie tylko jako przemysłowiec, lecz również działacz patriotyczny. Przyczynił się do zjednoczenia znacznej części działających na północy Rosji polskich organizacji patriotycznych. W ten sposób powstał Komitet Polskich Organizacji Społecznych. Sobieszczański – jego prezes – wezwał do walki o wyzwolenie się od Rosjan. Ponadto w październiku 1918 roku stanął na czele Centralnego Polskiego Komitetu Narodowego. Organizacja ta uznała zwierzchnictwo Polskiego Komitetu Narodowego w Paryżu i już po wojnie podjęła współpracę w dziele odbudowy Polski. To właśnie Porozumienie Centralne Polskiego Komitetu Narodowego zawarło stosowne porozumienie z admirałem Aleksandrem Kołczakiem. Dzięki temu porozumieniu wypracowano zasady zwalniania Polaków z poddaństwa.
Wymogiem otrzymania takowego zwolnienia okazało się przyjęcie obywatelstwa polskiego. Sprawa ta nie należała jednak do łatwych. Istniały bowiem obawy, że pod obywatelstwo polskie zechcą podszyć się bolszewicy celem prowadzenia wywrotowej działalności rewolucyjnej. Dlatego też wszelkie wnioski o nadanie obywatelstwa poddawano dokładnej kontroli. Istotną rolę odgrywało także obowiązkowe pisemne zobowiązanie nowych obywateli niepodległej już Rzeczypospolitej do lojalności względem jej władz.
Odzyskanie niepodległości nie oznaczało jednak braku sporów między Polakami. Sobieszczański znalazł się w środku największego konfliktu II Rzeczypospolitej – sporu między stronnikami Józefa Piłsudskiego a Romana Dmowskiego (centralny Polski Komitet Narodowy opowiadał się za tym drugim).
Spór ten uwydatnił się na wspólnym zjeździe PKN i współpracującego z nim wcześniej Polskiego Komitetu Wojennego. Podczas dyskusji przewagę zyskali stronnicy Józefa Piłsudskiego. W efekcie endecy, w tym Sobieszczański, zostali odsunięci na drugi tor.
Ignacy Sobieszczański opuszcza Syberię
Tymczasem na Syberii w latach 1918-20 toczyły się zażarte walki bolszewików z białymi. W pamięci Polaków Sobieszczański zapisał się złotymi zgłoskami, właśnie za sprawą propolskiej działalności w tym okresie. Przedsiębiorca namawiał rodaków do opuszczenia mroźnej krainy. Wkrótce zresztą przejęcie Syberii przez Armię Czerwoną zmusiło samego Sobieszczańskiego do emigracji. Rok później udał się on wraz z rodziną do Stanów Zjednoczonych. Do Ojczyzny miał jednak jeszcze powrócić i przeżyć między innymi niemiecką okupację. Po wojnie mieszkał w Szczecinie, gdzie pracował w tamtejszym urzędzie. Wybitny patriota i przedsiębiorca zmarł w 1952 roku.
Patriota i przedsiębiorca w najlepszym stylu
Ignacy Sobieszczański był przedsiębiorcą w najlepszym stylu. Nie ograniczał się do zysków, obce mu były polityczne układy. Doskonale wykształcony, wykorzystywał swe zdolności do rozwoju biznesu. Nie bał się ryzyka – w szczególnie trudnych czasach, w młodym wieku 23 lat, wyjechał na Syberię. Zgromadził tam znaczny majątek, lecz nie dzięki niemu zapisał się na kartach historii. Jego wyróżnikiem jest przede wszystkim pomoc rodakom i działalność patriotyczna, którą prowadził.
Choć umarł nieco w zapomnieniu i nie napisano o nim wiele, to może właśnie dlatego warto przywrócić go pamięci Polaków. Przedsiębiorcza odwaga, patriotyzm i niezłomność wobec Rosji to wartości potrzebne w XXI wieku nie mniej niż w czasach Ignacego Sobieszczańskiego.
dr Marcin Jendrzejczak
