Najsłynniejsze spośród średniowiecznych katedr powstały we Francji. Ich wznoszenie rozpoczęto pod koniec XII w., wykorzystując przy tym nowatorskie rozwiązania architektoniczne, które trafiły do Europy w dobie krucjat. Twórcy monumentalnych gmachów dysponowali imponującą wiedzą w dziedzinie fizyki matematyki i mechaniki, znacznie przewyższającą powszechnie posiadane wówczas umiejętności. Wzniesione zgodnie z ich planem konstrukcje oraz wnętrza średniowiecznych katedr do dziś skrywają wiele tajemnic.
Symbolika katedr
W świetle nauczania średniowiecznych teologów katedry miały stanowić obraz Bożego miasta na ziemi, czyli świętej Jerozolimy. Z tego powodu każdemu elementowi architektonicznemu w budowlach sakralnych nadawano głębsze, symboliczne znaczenie. Przykładowo, ściany kościoła były znakiem Starego i Nowego Testamentu, kolumny i filary nawiązywały proroków oraz apostołów, a zwornik – najwyższy punkt sklepienia – do samego Chrystusa. Główne wejście do świątyni, nazywane portalem, miało w zamyśle twórców przypominać bramę prowadzącą do rajskiego ogrodu – Edenu, toteż przyzdabiano je licznymi płaskorzeźbami ilustrującymi sceny biblijne. Dzięki swojej strzelistości gmachy katedr odzwierciedlały dążenie człowieka do spotkania z Bogiem. Architekci dokładali także wszelkich starań, by wnętrze katedry – symbol raju – zachwycało wiernych swoją przestrzennością i jasnością. Światło wpadające do kościoła przez barwne rozety i witraże zyskiwało czyste, niespotykane w innych średniowiecznych budowlach kolory.
Przypadek świątyni w Chartres
Jedna z najwspanialszych katedr średniowiecznych powstała w Chartres w odległości około 80 km od Paryża. Budowę rozpoczęto w 1194 roku w miejscu spalonego kościoła romańskiego. Z pożaru świątyni ocalała wówczas relikwia Matki Boskiej, co uznano za cud i dlatego szybko przystąpiono do odbudowy. Mający powstać gmach zaprojektowano jednak w zupełnie innym stylu, który dziś nazywamy gotyckim.
Co ciekawe, w miejscu, w którym miała stanąć katedra, w czasach przedchrześcijańskich istniał ośrodek religijny Celtów. Znajdował się tam kamienny krąg, zapewne służący celtyckim kapłanom – druidom – do celów religijnych oraz studnia uznawana za magiczną.
Wybudowanie gotyckiej katedry w Chartres okazało się bardzo kosztowne i trwało wiele lat. Część historyków uważa, że ukończenie świątyni nie byłoby możliwe bez zaangażowania wpływowego i zamożnego zakonu templariuszy, którzy finansowali prace oraz sprawowali nadzór nad całym przedsięwzięciem. Już w pierwszym roku budowy zakupiono niezbędne materiały, angażując do prac kilkudziesięciu najlepszych architektów i budowniczych z całego kraju. Po blisko 70 budowy latach kościół został oddany do użytku. Na zewnątrz okazałej katedry i w jej wnętrzu umieszczono łącznie ponad 10 tys. kamiennych rzeźb oraz płaskorzeźb, a 146 okien wypełniono witrażami ukazującymi prawie 1500 scen religijnych.
Nieprzypadkowe proporcje i tajemnicze miejsca
Labirynt na przecięciu nawy głównej i transeptu w katedrze w Chartres nadal stanowi zagadkę dla badaczy. Składa się on z rozety i otaczających ją 11 kręgów, którym przypisuje się wiele znaczeń symbolicznych. Podobnej kompozycji nie spotkano w żadnej innej średniowiecznej świątyni.
Katedra w Chartres jest szczególna także ze względu na doskonałe proporcje zachowane pomiędzy wszystkimi elementami architektonicznymi budowli. Podczas wznoszenia kościoła zastosowano zasadę złotego podziału, co oznaczało, że stosunek poszczególnych wymiarów zastosowanych przez budowniczych odpowiadał tzw. „złotej proporcji” i złotej liczbie (1,618). Co ciekawe, odległość między filarami w katedrze oraz długość nawy poprzecznej – transeptu – są właśnie wielokrotnością tej liczby.
Główny zwornik sklepienia w katedrze nad połączeniem nawy głównej i transeptu symbolizował samego Chrystusa. Zaś na przecięciu nawy głównej i poprzecznej zachował się tajemniczy labirynt o kształcie koła i średnicy 13 metrów. Wewnętrzne odcinki tej kamiennej mozaiki po zsumowaniu odległości mają długość 262 metrów. Historycy przypuszczają, iż labirynt pełnił funkcję modlitewną, gdyż taką samą drogę pokonywały procesje pokutne. Dlatego też uważa się, że najprawdopodobniej symbolizował on trasę pielgrzymki do Jerozolimy. Teorie spiskowe sugerują z kolei, że labiryntu używano również do innych celów, znanych wyłącznie templariuszom.
Michał Aściukiewicz
