Bronisław Dąbrowski urodził się 2 listopada 1917 r. w Grodźcu koło Konina. Wywodził się z rzemieślniczej rodziny. Ojciec zginął w 1920 r. podczas wojny polsko-bolszewickiej. Wielki wpływ na wychowanie i ukształtowanie się osobowości przyszłego kapłana miała matka, która wpłynęła również na kierunek jego drogi życiowej, doradzając mu, by wybrał kapłaństwo. W 1935 r. Dąbrowski wstąpił do Zgromadzenia Księży Orionistów w Zduńskiej Woli. Pierwsze śluby zakonne złożył rok później. Następnie rozpoczął studia filozoficzne w Seminarium Duchownym Domu Misyjnego w Zduńskiej Woli, zaś w 1937 r. wyjechał do Tortone na studia filozoficzno-teologiczne. Po rozpoczęciu II wojny światowej przerwał naukę i powrócił do Polski wraz z grupą kleryków. Po latach tak to wspominał: „Na wojnę wróciłem, chociaż mogłem powrócić do Italii, bo miałem jeszcze ważny paszport i koledzy, którzy pojechali potem do Włoch, namawiali mnie do tego. Odpowiedziałem im, że Ojczyzna cierpi i ja muszę razem z Nią cierpieć. I zostałem”.
W czasie II wojny światowej uczestniczył w tajnym nauczaniu. Równocześnie prowadził bursę orionistów dla chłopców przy ul. Barskiej 4 w Warszawie. 8 grudnia 1943 r. złożył śluby wieczyste. 3 sierpnia 1944 r. został aresztowany przez Niemców wraz ze swoimi wychowankami. Od 11 sierpnia przebywał w obozie przejściowym w Warszawie na ul. Opaczewskiej, następnie wywieziono go do obozu obóz przejściowego – Durchgangslager – Bietigheim. (dziś część Bietigheim-Bissingen). Po kilku tygodniach pobytu trafił do Neckargartach pod Heilbronn, gdzie pracował w Zakładzie Knorra. Praca w obozach była bardzo wyczerpująca i odbywała się w stanie permanentnego niedożywienia. Wraz z innymi polskimi więźniami uzyskał zwolnienie po zbombardowaniu zakładu w którym pracował, w efekcie czego 17 grudnia 1944 r. wyruszył do Polski.
Wiosną 1945 r. Dąbrowski wraz ze swoimi wychowankami powrócił do zakładu na ul. Barskiej w Warszawie. Dwa miesiące później, 10 czerwca przyjął święcenia kapłańskie z rąk bp. Antoniego Szlagowskiego. Od 1946 r. brał udział w organizowaniu domu opieki dla sierot wojennych w Izbicy Kujawskiej. W 1948 r. na nowo rozpoczął pracę w bursie, kierował nią w latach 1948-1952. Kapłan troszczył się o swoich wychowanków, wprowadzał nowoczesne metody wychowawcze i dbał równocześnie o dyscyplinę. Praca ks. Bronisława w charakterze dyrektora i duszpasterza była wysoko oceniania przez przełożonych w archidiecezji warszawskiej. Z tego też powodu powierzono mu dodatkowe funkcję. Z dniem 15 maja 1950 r. otrzymał nominacje na dyrektora Biura Sekretariatu Episkopatu Polski i kierownika Wydziału Spraw Zakonnych przy Sekretariacie Episkopatu. Stał się tym samym najbliższym współpracownikiem bp. Zygmunta Choromańskiego, sekretarza Episkopatu.
W 1952 r. zakład na ul. Barskiej został upaństwowiony przez komunistów. Jego likwidacje przeprowadzono w brutalny sposób, zaś ks. Dąbrowski został na kilka dni aresztowany. Chciano wykorzystać przeciwko niemu zeznania wychowanków, ale żaden z nich nie podjął kolaboracji. Od 1954 r. komuniści zintensyfikowali działania przeciwko zakonom. Ksiądz Dąbrowski regularnie stawał ich w obronie, m.in. w lipcu 1954 r. protestował przeciwko wysiedleniu sióstr zakonnych z terenów województw: opolskiego, stalinogrodzkiego i wrocławskiego za rzekomą „działalność rewizjonistyczną”. W 1956 r., już po zmianach wywołanych przez odwilż, brał udział w rozmowach z przedstawicielami Urzędu ds. Wyznań, w czasie których negocjowano likwidacje tymczasowych obozów, w których przebywały siostry zakonne wysiedlone w ramach akcji „X-2”. Był prawą ręką kard. Wyszyńskiego w tworzeniu Konsulty Wyższych Przełożonych Zakonnych.
16 listopada 1961 Jan XXIII nominował ks. Dąbrowskiego biskupem pomocniczym warszawskim. Stało się to z inicjatywy kard. Wyszyńskiego. Od tego czasu pełnił również funkcje zastępcy sekretarza Episkopatu Polski. Jesienią 1962 r. bp. Dąbrowski prowadził negocjację z Tadeuszem Żabińskim dyr. UdsW w sprawie wydania paszportów dla polskich biskupów wyjeżdzających na Sobór Watykański II. Analogiczne interwencje podejmował przy kolejnych sesjach Soboru, gdyż władze nie wydały pozwoleń na wyjazd części hierarchów kościelnych. Hierarcha już wówczas cieszył się olbrzymim zaufaniem prymasa, który wysoko oceniał jego pracę. Świadczy o tym fakt, że kard. Wyszyński już w 1963 r. w czasie rozmowy z Pawłem VI wymienił go jako jednego z trzech swoich potencjalnych następców.
Biskup Dąbrowski po śmierci bp. Choromańskiego objął w lutym 1969 r. godność sekretarza Episkopatu. Funkcję tę sprawował przez ponad ćwierć wieku: w latach 1969-1993, pozostając najważniejszym negocjatorem kościelnym w relacjach z władzami PRL. Dyrektor Departamentu IV MSW płk. Stanisław Morawski w analizie dot. układu stosunków w kierownictwie Episkopatu o jego roli pisał następująco: „sekretarz Episkopatu bp Dąbrowski, stanowi zasadnicze ogniwo wykonawcze jego dyrektyw, koncentruje w swym ręku kontakty z władzami państwowymi, jest organizatorem zaplecza prawnego i propagandowego kierownictwa Kościoła”.
Prymas konsultował z bp. Dąbrowskim jakie stanowisko powinien zająć Kościół wobec rewolty grudniowej 1970 r. Uznano wówczas, że dla dobra społeczeństwa należy przyjąć ostrożne podejście, zatroszczyć się o rozładowanie napięcia w obawie o możliwość sowieckiej interwencji. Z tego wynikało m.in. odwołanie odczytywania listu pasterskiego o biologicznych zagrożeniach narodu, w którym zawarta była dość ostra krytyka władz PRL. Biskup Dąbrowski odegrał kluczową rolę w negocjacjach dot. statusu prawnego własności kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Od grudnia 1970 r. to właśnie sekretarz Episkopatu pełnił rolę głównej osoby do kontaktów z przedstawicielami nowej ekipy partyjno-państwowej. Rozpoczęło to wieloletnie rozmowy z delegatami władz PRL, ze szczególnym uwzględnieniem dygnitarzy odpowiedzialnych ze strony komunistów za relacje państwo-Kościół. Biskup Dąbrowski prezentował w czasie spotkań zdecydowane i uzgodnione wcześniej na forum Episkopatu stanowisko. Robił to w skuteczny sposób, niejednokrotnie przekonując swoich rozmówców do spełnienia postulatów Kościoła.
Biskup Dąbrowski analogicznie jak większość Episkopatu był zwolennikiem ostrożnego podejścia do powstałych w 1976 r. organizacji opozycyjnych. Popierał w tym względzie linię działania wyznaczoną przez kard. Wyszyńskiego. Znalazło to swój wyraz w dość ostrej wymianie listów z bp. Ignacym Tokarczukiem w 1979 r. Ordynariusz przemyski postulował wówczas by Kościół zaangażował się zdecydowanie bardziej we wsparcie dla środowisk kontestujących system PRL. Sekretarz Episkopatu dość stanowczo odpowiedział, że nie należy to do zadań duchowieństwa. Zwrócił także uwagę, że możliwość działania bp. Tokarczuka wynika z poparcia Episkopatu Polski.
W latach 1977-1980 prymas konsultował z bp. Dąbrowskim i ks. Alojzym Orszulikiem zakres tematyczny i podejście do rozmów z E. Gierkiem. Przykładowo przed spotkaniem ze stycznia 1979 r. sekretarz Episkopatu przedstawił swoje przemyślenia zarówno ustnie, jak i pisemnie. Kardynał wiele z nich uwzględnił, o czym świadczy fakt, że przygotowane wcześniej przez siebie tezy scalił z uwagami bp. Dąbrowskiego. W 1979 r. sekretarz EP był w czasie rozmów z władzami PRL głównym negocjatorem warunków pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. Analogicznie sytuacja wyglądała w czasie pielgrzymek papieskich w 1983 i 1987 r., choć wówczas główne negocjacje toczyły się już na forum Komisji Wspólnej przedstawicieli rządu PRL i Episkopatu Polski.
W latach siedemdziesiątych do walki z polskim Kościołem, a szczególnie do osłabienia pozycji Episkopatu władze PRL chciały wykorzystać dialog ze Stolicą Apostolską. Zasadniczym celem było zawarcie umowy z Watykanem ponad głowami polskich biskupów, by zminimalizować oddziaływanie Episkopatu na sytuację społeczno-polityczną w Polsce. Biskup Dąbrowski odegrał w zapobiegnięciu zamiarom władz kluczową rolę, występując w czasie rozmów jako przedstawiciel Episkopatu. Od 1971 r. przyjmowany był jako przedstawiciel Episkopatu przez Pawła VI a następnie Jana Pawła II na comiesięcznych audiencjach w sumie ponad 250 razy.
5 września 1980 r. reaktywowano Komisję Wspólną przedstawicieli rządu PRL i Episkopatu Polski. Biskup Dąbrowski wszedł w skład przedstawicieli Kościoła w Komisji, obok kard. Franciszka Macharskiego, abp. Jerzego Stroby i ks. Orszulika. Komisja stała się główną platformą dialogu między rządzącymi i biskupami w latach 1981-1989. W czasie jej obrad rozwiązywano także rozmaite problemy w relacjach wzajemnych. Biskup Dąbrowski był członkiem Komisji do końca systemu PRL i odgrywał w niej istotną rolę.
Hierarcha analogicznie jak kard. Wyszyński a potem kard. Józefem Glemp był zwolennikiem linii ostrożnego podejścia do wydarzeń jakie miały miejsce w sierpniu 1980 r. oraz do działalności powstałego wówczas ruchu społecznego. Podobnie jak prymas uważał, że Kościół może i powinien wspierać działania mające na celu poprawę losu robotników, ale nie aktywność zmierzająca do zmiany systemu politycznego PRL – gdyż ta była wówczas nierealna ze względów geopolitycznych. W lutym 1981 r. bp. Dąbrowski wziął udział jako mediator w negocjacjach pomiędzy strajkującymi w Bielsku-Białej a przedstawicielami władz. Jego misja zakończyła się sukcesem, gdyż rząd zgodził się na usunięcie skompromitowanych urzędników.
Po wprowadzeniu stanu wojennego bp. Dąbrowski odgrywał niezwykle ważną rolę jako osoba interweniująca regularnie u przedstawicieli władz w sprawie złagodzenia jego rygorów, poprawy warunków, w jakich przebywali aresztowani i internowani oraz ich zwolnienia lub skrócenia pobytu w izolacji. W piśmie skierowanym do Wojciecha Jaruzelskiego 16 XII 1981 r. podkreślił, że dekret Rady Państwa wprowadzający stan wojenny jest nielegalny.
6 lutego 1983 r. Jan Paweł II mianował bp. Dąbrowskiego arcybiskupem tytularnym pro hac vice. Było to istotne wyróżnienie i docenienie działalności hierarchy na rzecz Episkopatu Polski i polskiego społeczeństwa. W maju 1987 r. hierarcha wszedł w skład Komisji Mieszanej złożonej z przedstawicieli Stolicy Apostolskiej oraz Episkopatu Polski mająca przedyskutować warunki nawiązania stosunków dyplomatycznych między Watykanem i PRL. Negocjatorzy Episkopatu trzymali się w czasie rozmów wytycznych Rady Głównej, że przed nawiązaniem stosunków dyplomatycznych należy uchwalić ustawę o osobowości prawnej Kościoła, którą równolegle negocjowano. Ostatecznie po przyjęciu wspomnianej ustawy (co nastąpiło 4 kwietnia 1989 r.) podjęto działania zmierzające do nawiązania relacji Stolica Apostolska-PRL.
Arcybiskup odegrał kluczową rolę w rozmowach prowadzonych w latach 1988-1989 między przedstawicielami: Kościoła, władz i opozycji, które doprowadziły do obrad „okrągłego stołu”, a następnie do negocjacyjnego modelu transformacji ustrojowej. Przedstawiciele „Solidarności” przekonywali, by w posiedzeniach poszczególnych zespołów „okrągłego stołu” księża byli obecni jako świadkowie. W imieniu Episkopatu odmówił właśnie abp. Dąbrowski gdyż zgodnie z założeniami biskupów Kościół miał być pośrednikiem i moderatorem, a nie aktywnym uczestnikiem przemian politycznych. 27 lutego 1993 r. przeszedł na emeryturę, składając zgodnie z prawem kanonicznym rezygnacje ze spawowego urzędu po przekroczeniu 75. roku życia.
Arcybiskup zmarł 25 grudnia 1997 r. w Warszawie po krótkiej chorobie. Uroczystości żałobne odbyły się cztery dni później w archikatedrze św. Jana w Warszawie, uczestniczyło w nich ponad 100 biskupów i 250 kapłanów, przedstawiciele wielu zakonów męskich i żeńskich oraz tysiące wiernych. Znaczenie posługi abp. Dąbrowskiego dla polskiego Kościoła było niezwykle istotne. Przez cały okres swojej powojennej działalności troszczył się skutecznie o los wspólnot zakonnych męskich i żeńskich. Pełniąc funkcje zastępy sekretarza a następnie sekretarza generalnego Episkopatu Polski potrafił umiejętnie negocjować z przedstawicielami władz PRL, tak by chronić interes Kościoła i społeczeństwa. Wielokrotnie interweniował u komunistów na rzecz prześladowanych, aresztowanych i internowanych, co nabrało szczególnego znaczenia w okresie stanu wojennego. Był zaufanym współpracownikiem prymasów Polski: kard. Wyszyńskiego i kard. Glempa dzięki czemu miał wpływ na wiele strategicznych decyzji podejmowanych przez Episkopat Polski.
Dr hab. Rafał Łatka prof. UKSW
Rafał Łatka (ur. 1985) – historyk i politolog, dr hab. nauk humanistycznych w zakresie historii, profesor Uniwersytetu Stefana Kardynała Wyszyńskiego, dr nauk społecznych w zakresie nauk o polityce, ekspert w Instytucie Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego, koordynator Centralnego Projektu Badawczego IPN: „Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944-1989”. Redaktor serii wydawniczych: „Kościół katolicki w dokumentach”; „Biskupi w realiach komunistycznego państwa”; „Urząd do spraw Wyznań: struktury, działalność, ludzie”. Autor, współautor, bądź redaktor 36 książek, m.in: Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL, Warszawa 2022; Episkopat Polski wobec stosunków państwo-Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019; Kościół katolicki w Polsce rządzonej przez komunistów, Warszawa 2017 (wspólnie z Józefem Mareckim); Arcybiskup Antoni Baraniak 1904-1977, Poznań-Warszawa 2017 (wspólnie z Konradem Białeckim, Rafałem Reczkiem i Elżbietą Wojcieszyk); Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980- 1989, Kraków 2016; Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, Kraków 2012. Zastępca redaktora naczelnego czasopisma „Pamięć i Sprawiedliwość”, członek redakcji pisma ,,Glaukopis”. Laureat: nagrody Książka Historyczna Roku im. Oskara Haleckiego w kategorii „Najlepsza książka naukowa poświęcona dziejom Polski i Polaków w XX wieku” w 2019 r.; Nagrody Prezesa Rady Ministrów za 2021 r. w kategorii: Wysoko ocenione osiągnięcia naukowe będące podstawą nadania stopnia doktora habilitowanego oraz pięciu nagród Feniks przyznawanych przez Stowarzyszenie Wydawców Katolickich.
