Rokosz – w Rzeczypospolitej Obojga Narodów bunt szlachty przeciwko królowi. Teoretycznie rokosz można uznać za element ustroju demokracji szlacheckiej. Część ówczesnej opinii publicznej przekonywała bowiem, że prawo do zbrojnego występowania przeciwko królowi, który jako tyran przekracza swoje kompetencje, senatorzy otrzymali już w roku 1501 przywilejem mielnickim. Dziś można uznać takie rozumienie ówczesnych zapisów jako zgodę na rokosz za nadinterpretację. Owo nastawienie zostało jednak zmaterializowane w trakcie pierwszego bezkrólewia. Wówczas prawo do oporu umieszczono w akcie konfederacji warszawskiej. Ta zaś stała się częścią artykułów henrykowskich. Tym samym polska (i litewska) szlachta uzyskała prawo do wypowiadania posłuszeństwa władcy. Realnie jednak zawsze król posiadał swoje stronnictwo, wobec czego rokosze były buntem zbrojnym o cechach wojny domowej. Z czasem rokoszami nazywano konfederacje zawiązywane przeciwko planom króla. Ustrojowo było to jednak zjawisko odrębne. W historii Rzeczypospolitej miało miejsce kilka rokoszów. Wojna kokosza za czasów Zygmunta Starego nie miała jednak wymiaru wojny domowej, a oporu natury politycznej. Wojną był natomiast rokosz Zebrzydowskiego z czasów Zygmunta III Wazy. Doszło do bitwy pod Guzowem w roku 1607, którą wygrał król. Władca zaniechał jednak wzmacniania swojej władzy. Najbardziej dramatyczny był natomiast rokosz Lubomirskiego. To właśnie ów konflikt zasługuje w największym stopniu na nazwanie go bratobójczą, brutalną wojną domową szlachty i Jana Kazimierza Wazy. Jej najbardziej smutnym epizodem była krwawa bitwa pod Mątwami. Rokosz łowicki z końcówki XVII wieku dotyczył natomiast wyboru nowego króla i sporu zwolenników Augusta II Mocnego i księcia Conti.
