Epidemia, która miała miejsce w Europie w roku 1348, pochłonęła życia od 1/3 do 1/2 jej mieszkańców. Jednocześnie stworzyła też zupełnie nowe warunki społeczne i gospodarcze dla tych, którzy musieli odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Najwięcej mogli zyskać najubożsi, którzy niewiele mogli stracić, a sporo zyskać. Czy jednak zmiany wywołane „czarną śmiercią” poprawiły ich położenie?
Sytuacja w miastach
Oczywisty skutek „czarnej śmierci” stanowiło wyludnienie terenów, na których panowała epidemia. Procentowo najwyższa śmiertelność była w miastach, gdzie z uwagi na duże zagęszczenie ludności, zarażenie było najszybsze. Zmiany po epidemii następowały również w dużych ośrodkach. Nowe możliwości otwierały się również przed tymi mieszkańcami, którzy podczas epidemii utracili wielu krewnych. Odziedziczone po nich dobra pozwalały rozpocząć nową działalność i istotnie podnieść poziom życia. W korzystnej sytuacji znaleźli się także uczniowie i czeladnicy, którzy – jeśli wcześniej zdążyli nauczyć się podstaw rzemiosła – mogli szybko założyć własne warsztaty.
Przemiany na wsi
Choć „czarna śmierć” zaczęła się rozprzestrzeniać w wielkich miastach włoskich, stanowiących największe ośrodki handlowe ówczesnej Europy i to właśnie tam powstały jej najbarwniejsze opisy, to wśród ofiar epidemii duży udział mieli również mieszkańcy terenów wiejskich. Wysoka śmiertelność wśród chłopów sprawiła, że nagle zmieniły się warunki ich życia: do tej pory zapotrzebowanie na ziemię przewyższało zapotrzebowanie na pracowników rolnych. Po epidemii dostępnej do uprawy ziemi było bardzo dużo, zaś pracowników – niewielu. W nowej sytuacji to właściciele ziemscy zaczęli zabiegać o przyciągnięcie chłopów na swoje tereny, gdyż bez rąk do pracy majątki ziemskie nie dawały one żadnego dochodu. W ten sposób sytuacja ludności wiejskiej uległa okresowo odczuwalnej poprawie, szczególnie w II. połowie XV w.
Rzeczywistość po epidemii
Zmiany wywołane przez dżumę były na tyle głębokie, że nawet tym, którzy okresowo na niej skorzystali, trudno było powrócić do dawnych nawyków. Załamaniu uległa produkcja towarów luksusowych, gdyż pozbawieni źródeł dochodu panowie feudalni nie mogli sobie na nie pozwolić. Podobnie, znacznemu zachwianiu uległy wcześniejsze relacje cen produktów rzemieślniczych, przecięte zostały dawne szlaki handlowe biegnące przez Stary Kontynent, np. z Azji do portów włoskich. Na skutek powszechności śmierci i traumatycznych doświadczeń, degradacji uległy normy moralne determinujące sposób funkcjonowania i organizacji ówczesnych społeczności miejskich i wiejskich. Nowy świat, który zarysowywał się po przejściu epidemii, dawał szansę tym, którzy szybko nauczyli się funkcjonować w zmienionych warunkach.
Michał Aściukiewicz
