Udzielenie stuprocentowo pewnej odpowiedzi na pytanie o wyznanie księcia Jagiełły przed słynną datą chrztu nie jest możliwe. Inaczej natomiast wygląda sytuacja dotycząca religii w jego państwie przed zawarciem unii w Krewie, która scaliła Polskę i Litwę, czyniąc z naszego wschodniego sąsiada kraj katolicki.
Jednak i w tym wypadku nie jest łatwo. Refleksję warto bowiem zacząć od Mendoga, który w połowie XIII wieku (a więc ponad 100 lat przed Jagiełłą) przyjął chrzest w obrządku rzymskim i został koronowany na króla! Gdyby na tym poprzestał, to nie byłoby żadnych wątpliwości dotyczących wiary Litwy i jej władców, a losy Europy Środkowej potoczyłyby się zupełnie inaczej. Ów monarcha zerwał jednak swoje związki z Kościołem i najpewniej wrócił do pogaństwa.
Jego następcy natomiast w sposób zdecydowany zaczęli wkraczać na tereny ruskie. W ciągu kilku dekad większość wschodniej Słowiańszczyzny znalazła się w rękach Litwinów lub uznawała ich zwierzchnictwo.
Odmiennie wyglądała sytuacja na polu kultury – to tradycja i zwyczaje podbitych Rusinów zdominowały państwo bałtyjskiego ludu, co nie może dziwić w sytuacji jej wyższego rozwoju oraz liczebnej przewagi Słowian. Ta siła była dostrzegalna także na polu religii – o ile sami Litwini pozostawali co do zasady poganami, o tyle stanowiący większość mieszkańców olbrzymiego państwa Rusini byli chrześcijanami, tyle, że prawosławnymi. I to właśnie taki kraj ochrzcił Władysław Jagiełło.
Dlaczego jednak władca zdecydował się na Kościół rzymski, zamiast – wpisując się w wiarę dominujących liczebnie Rusinów – oficjalnie ogłosić Litwę krajem prawosławnym? Niewykluczone, że głównym motywem była chęć obrony państwa przed Krzyżakami, którzy nie mieliby przecież oporów przed atakowaniem schizmatyków.
Dlaczego więc Jagiełło lub jego poprzednicy nie zdecydowali się na katolicyzm przyjęty z rąk Zakonu? Cóż, oznaczałoby to podległość względem niemieckiego rycerstwa, a tego Jagiełło wolał uniknąć. Stąd właśnie katolicyzm przyjęty za sprawą Polski wydawał się szczególnie atrakcyjnym i uzasadnionym rozwiązaniem.
