Polska Partia Robotnicza (PPR) – partia komunistyczna funkcjonująca na okupowanych ziemiach polskich podczas II wojny światowej oraz w pierwszych latach po zakończeniu okupacji niemieckiej. Była formacją bez realnego oparcia w polskim społeczeństwie i nie powstała w celu zdobycia zaufania Polaków, a z zamiarem stworzenia struktury nowej, komunistycznej władzy w pełni podporządkowanej Moskwie. PPR powstała na początku roku 1942, gdy trwała wojna niemiecko-sowiecka. Formację powołali w Warszawie ludzie zrzuceni w Polsce na spadochronach przez siły ZSRR (grupa inicjatywna). Początkowo PPR była marginalną siłą polityczną w okupowanej Polsce, a Polskie Państwo Podziemne cały czas uznawało ją za organizację szkodliwą. Szkody wyrządzały także niektóre z nielicznych akcji bojowych powiązanej z PPR Gwardii Ludowej, gdyż komuniści działali bez konsultacji z polskimi władzami i często ściągali na społeczeństwo represje. Rola PPR urosła wraz ze zbliżaniem się do ziem polskich Armii Czerwonej. Dodatkowo po ujawnieniu zbrodni katyńskiej realny sprawca mordu na polskich oficerach, dyktator ZSRR Józef Stalin, zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem RP w Londynie. Od tego momentu przygotowania komunistów z PPR i innych stalinowskich środowisk polskojęzycznych do przejęcia władzy przyspieszyły. Począwszy od roku 1944 PPR tworzyła stalinowskie instytucje władzy nad Polską. We wszystkich tego typu instytucjach, od PKWN przez Rząd Tymczasowy RP po Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, komuniści z PPR zachowywali pozory koalicyjności. Nie wszystkie stanowiska ministerialne piastowali ludzie PPR. Komuniści zwykle kierowali jednak kluczowymi ministerstwami, a pozostałe resorty obsadzone politykami innych partii były kontrolowane w inny, mniej formalny sposób, np. poprzez wywieranie wpływu czy marginalizowanie roli ministerstw kosztem struktur partii komunistycznej. Formalnym liderem PPR w chwili zajmowania Polski przez ZSRR był Władysław Gomułka. Stalin większe nadzieje pokładał jednak w Bolesławie Bierucie i to ostatecznie ten drugi został „polskim Stalinem”. Gomułka był bowiem osobą zbyt niezależną i – choć cały czas pozostawał ideowym komunistom, to pewne kwestie postrzegał odmiennie i planował tworzyć „polską drogę do socjalizmu”. Ponadto podejmował niektóre decyzje bez konsultowania ich z Moskwą. Brak zaufania Rosjan wobec Gomułki wynikał także z faktu, iż należał on do grupy krajowców, a więc komunistów polskiego pochodzenia, którzy okresu II wojny światowej nie spędzili w ZSRR. Gomułka wyrażał się sceptycznie wobec sowieckiego terroru w Polsce. Ostatecznie Gomułka został odsunięty od władzy w PPR latem roku 1948 i znalazł się w niełasce władz. Wkrótce w miejsce PPR powołano nową partię: Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, która zastąpiła stalinowską PPR i do tej pory częściowo niezależną PPS (w której z czasem wpływy zdobywali staliniści). Liderem PZPR został rywal Gomułki, w pełni podporządkowany Stalinowi Bolesław Bierut.
