Jarosław Molenda to jeden z najbardziej znanych autorów publikacji popularno-naukowych dot. dziejów Polski i Europy. Ma na swoim koncie już przeszło 50 książek, wśród nich nie brakuję ciekawych biografii. W ostatnich latach wydał m.in. publikacje poświęcone dzieciom nazistów, Elżbiecie Batory, Tadeuszowi Boy-Żeleńskiemu czy Alfredowi Szklarskiemu. Szczególnie ta ostatnia pozycja warta jest uwagi, gdyż pokazała w szczegółowy sposób życiorys autora przygód Tomka Wilmowskiego (po które sięgało przecież miliony polskich nastolatków). Na tym Molenda nie poprzestał i w 2023 r. wydał dzieło o innym znanym pisarzu, specjalizującym się w pisaniu książek dla młodzieży – Zbigniewie Nienackim (a właściwie Nowickim). Wspomniany literat zasłynął serią przygód Pana Samochodzika, z którą styczność miał chyba każdy kto wychowywał się w okresie PRL-u.
Sam życiorys Nienackiego okazał się jednak mocno oddalony od bohatera jego książek, co Molenda dość sprawnie uwypuklił. Autor poczytnych „samochodzików” blisko związał się z komunistyczną władzą, co też bezpośrednio pomagało mu w karierze pisarskiej. Zaczął od studiów w Moskwie, których jednakże nie ukończył (m.in. ze względu na nadużywanie alkoholu). Od końca lat czterdziestych dał się poznać jako sprawny propagandzista: dziennikarz „Głosu Robotniczego”, organu KW PZPR w Łodzi, a następnie jako autor „Worka Judaszów” – komunistycznej agitki (w formie powieści) wymierzonej w żołnierzy podziemia niepodległościowego. Warto dodać, że to ostatnie dzieło Nienacki przygotował korzystając z materiałów udostępnionych mu przez aparat bezpieczeństwa, a głównym bohaterem tej książki jest major UB zwalczający antykomunistyczne „bandy”. Niestety już w tej książce można było zauważyć talent literacki Nienackiego i sugestywność jego pisarstwa, co też wpływało na skuteczność przekazu i popularność tej publikacji. Oprócz działań propagandowych był on też długoletnim członkiem PZPR i ORMO, zaś w latach 80. dał się poznać jako zażarty wróg „Solidarności”. Ponadto, współpracował także z Służbą Bezpieczeństwa jako kontakt obywatelski „Eremita”. Wszystkie te kwestie Molenda opisuję w dość szczegółowy sposób, nie pomijając żadnych ważnych kwestii. Wydaję się jednak, że mógł nieco szerzej omówić treść „Worka Judaszów”, bo styl wspomnianej powieści widać też wyraźnie potem już w serii o „Panu Samochodziku”.
Pierwsze dzieło, które mówi o głównym bohaterze dzieł Nienackiego, to Uroczysko wydane w 1957 r. Do końca lat siedemdziesiątych powstało jeszcze 15 powieści z tej serii. Zaczytywały się w nich miliony polskich nastolatków, gdyż „samochodziki” cechowały się wartką akcją umieszczoną w atrakcyjnym otoczeniu, co pozwalało zapomnieć o siermiężnym PRL. Sam Molenda nie skupia się jednakże przesadnie na opisywaniu treści tych książek (co uważam za słuszne rozwiązanie, bo powstały już książki na ten temat), ale zajmuję się przede wszystkim życiorysem Nienackiego. Podkreśla, że mimo dużego sukcesu sprzedażowego, autor „Worka Judaszów” nie czuł się pisarzem ani spełnionym, ani specjalnie docenionym w środowisku literackim. Także zmiana ustroju w 1989 r. nie została odebrana przez Nienackiego pozytywnie, co wpłynęło bezpośrednio także na jego pisarstwo. Po transformacji nie wydał już żadnych ciekawych książek, a główne dzieło, które promował (Dagome iudex) okazało się pod każdym względem niewypałem.
Molenda napisał też sporo o życiu prywatnym bohatera swoich rozważań, wskazując na jego liczne słabości, ale przy tym nie epatując nimi czytelnika w przesadny sposób. Dużo miejsca poświęcił także na przybliżenie Raz w roku w Skiroławkach, czyli książki Nienackiego, która wzbudziła najwięcej chyba emocji w sferze publicznej, ze względu na swoją erotyczną zawartość. Autor książki Nienacki. Skandalista od Pana Samochodzika dość szczegółowo przedstawił dyskusję publicystyczną na ten temat, ze szczególnym uwzględnieniem sporu na linii: Nienacki-Daniel Passent. Ciekawie jest opisane także życie Nienackiego na prowincji, w Jerzwałdzie na Mazurach, gdzie przeniósł się w latach siedemdziesiątych, szczególnie, że potem część miejscowego społeczeństwa została umieszczona (pod zmienionymi nazwiskami), w niektórych jego książkach.
Uważam, że najnowsza publikacja Jarosława Molendy to dzieło ciekawe, wciągające, a po które każdy kto jest zainteresowany tym jak wyglądało życie pisarzy w PRL od kuchni, powinien sięgnąć i jestem przekonany, że się nie zawiedzie.
Dr hab. Rafał Łatka prof. UKSW
Rafał Łatka (ur. 1985) – historyk i politolog, dr hab. nauk humanistycznych w zakresie historii, profesor Uniwersytetu Stefana Kardynała Wyszyńskiego, dr nauk społecznych w zakresie nauk o polityce, ekspert w Instytucie Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego, koordynator Centralnego Projektu Badawczego IPN: „Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944-1989”. Redaktor serii wydawniczych: „Kościół katolicki w dokumentach”; „Biskupi w realiach komunistycznego państwa”; „Urząd do spraw Wyznań: struktury, działalność, ludzie”. Autor, współautor, bądź redaktor 36 książek, m.in: Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL, Warszawa 2022; Episkopat Polski wobec stosunków państwo-Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019; Kościół katolicki w Polsce rządzonej przez komunistów, Warszawa 2017 (wspólnie z Józefem Mareckim); Arcybiskup Antoni Baraniak 1904-1977, Poznań-Warszawa 2017 (wspólnie z Konradem Białeckim, Rafałem Reczkiem i Elżbietą Wojcieszyk); Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980- 1989, Kraków 2016; Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, Kraków 2012. Zastępca redaktora naczelnego czasopisma „Pamięć i Sprawiedliwość”, członek redakcji pisma ,,Glaukopis”. Laureat: nagrody Książka Historyczna Roku im. Oskara Haleckiego w kategorii „Najlepsza książka naukowa poświęcona dziejom Polski i Polaków w XX wieku” w 2019 r.; Nagrody Prezesa Rady Ministrów za 2021 r. w kategorii: Wysoko ocenione osiągnięcia naukowe będące podstawą nadania stopnia doktora habilitowanego oraz pięciu nagród Feniks przyznawanych przez Stowarzyszenie Wydawców Katolickich.
