Two Column Images
Left Image
Right Image

Data :

SHARE:

Prof. Rafał Łatka: Edward Gierek – komunista koniunkturalny

Edward Gierek przez znaczną część starszego pokolenia jest w dalszym ciągu darzony nie do końca zrozumiałym sentymentem. Wynika on z pewnością z tego, że obejmując władze dawał nadzieję na zmiany w systemie PRL-owskim i pozytywnie wyróżniał się na tle swojego poprzednika Władysława Gomułki znanego z wielogodzinnych przemówień. Bazując na tych pozytywnych odczuciach w 2022 r. powstał bardzo niskich lotów film pt. Gierek. Jego najlepszym elementem była gra aktorska Michała Koterskiego – co samo mówi z resztą za siebie. W tym krótkim tekście zastanowię się kim był I sekretarz KC PZPR darzony przez Polaków największą atencją oraz jak w istocie można scharakteryzować jego poglądy?

Ważnym elementem życiorysu Gierka był pobyt od młodego wieku na emigracji: w Belgii i we Francji. To częściowo ukształtowało jego sposób myślenia, a także wyobrażenia na temat publicznej aktywności. Wbrew szerzonej przez siebie mitologii, przyszły I sekretarz KC PZPR nie odegrał poważniejszej roli w środowiskach komunistycznych dwóch wspomnianych wyżej państw ani w antyfaszystowskim ruchu oporu. Dopiero na ostatnim etapie pobytu w Belgii zaczął pełnić ważną funkcje w środowisku polonijnym, gdyż w 1946 r. został przewodniczącym Rady Narodowej Polaków w Belgii (stanowisko to sprawował do 1948 r.). Co charakterystyczne, podczas całego pobytu w tym ostatnim państwie Gierek koncentrował się przede wszystkim na zadbaniu o własne interesy oraz o rodzinę, nie miał większych chęci odgrywania roli zawodowego komunisty. Ten pragmatyzm i troska głównie o swoje bezpośrednie otoczenie staną się rysem charakterystycznym dla całej kariery przyszłego I sekretarza KC PZPR. Gierek nie zapłacił też za swoją działalność pobytem w więzieniu, ani też nie miał okazji przebywać w Związku Sowieckim. Te fakty, jak słusznie zauważył ostatni biograf Gierka – Mirosław Szumiło – „mogły być źródłem swoistego kompleksu, który w jego przypadku ujawnił się w formie retuszowania życiorysu i uwypuklania wątków kombatanckich”. Warto w tym miejscu dodać, że analogiczne zabiegu związane z upiększaniem biografii podejmował też Wojciech Jaruzelski.

Mimo trudnych początków po powrocie do Polski w 1948 r. kariera partyjna Gierka dość szybko nabrała całkiem dynamicznego tempa. W ciągu bowiem zaledwie ośmiu lat od przybycia do Ojczyzny osiągnął pozycje sekretarza KC PZPR. Do tego stanowiska prowadziła droga przez: Szkołę Partyjną, członkostwo w Egzekutywie partyjnej w Katowicach oraz funkcję kierownika Wydziału Przemysłu Ciężkiego KC. W karierze pomogło mu odgrywanie roli robotnika-rewolucjonisty. Gierek dość szybko awansował w hierarchii także dzięki swoich cechom osobistym: charyzmie, spokojowi, umiejętności odnajdywania się w grach partyjnych oraz odczytywaniu zmian w agendzie PZPR (kolejnych etapach zmiennej polityki komunistów). Nie przeszkodziły mu w karierze nawet bardzo przeciętne wyniki osiągane w szkole partyjnej. Już w marcu 1951 został II sekretarzem KW PZPR w Katowicach, a następnie pełnił funkcję kierownika Wydziału Przemysłu Ciężkiego KC PZPR. Otworzyło mu to możliwości poznania bliżej najważniejszych komunistycznych dygnitarzy. Stopniowo wchodził w ich łaski. Przełożyło się to na kolejny awans na sekretarza KC już w 1956 r. Gierek nawiązał też wtedy bliższe kontakty z Bolesławem Bierutem i, jak przekonywująco udowodnił Szumiło, już wtedy zaczęły się jego dobre relacje z Sowietami – które zresztą pomagały mu następnie w karierze partyjnej.

Najważniejszych etapem na drodze do najwyższej władzy w PRL było objęcie przez Gierka funkcji I sekretarza KW PZPR w Katowicach w 1957 r. Przyszyły przywódca komunistycznej Polski skutecznie i konsekwentnie budował swoją ekipę na poziomie wojewódzkim oraz poszerzał wpływy na poziomie centralnym. Pomagały mu w tym z pewnością dość bliskie kontakty z Sowietami; wrodzony pragmatyzm i elastyczność; a także skuteczne zbudowanie wizerunku dobrego gospodarza. Wraz z biegiem czasu w komunistycznej elicie władzy znajdowało się coraz więcej popleczników Gierka; a sam I sekretarz KW PZPR w Katowicach dbał o swoich wychowanków, starając się umieszczać ich w centrum komunistycznej władzy. Ta efektywność w tworzeniu własnej koterii oraz tworzenia sojuszy z innymi niezadowolonymi z rządów Gomułki pomogła mu w istocie w zdobyciu najwyższej władzy w Polsce „ludowej”. Kluczowe w tym zakresie były też dwa kryzysy reżimu PRL-owskiego: Marzec ’68 (który osłabił ówczesnego I sekretarza KC PZPR) i Grudzień ’70 (który zadecydował o stracie zaufania Sowietów do Gomułki).

Edward Gierek rządził Polską komunistyczną przez niemal równą dekadę – od grudnia 1970 r. do sierpnia 1980 r. Sposób w jaki sprawował władze można określić jako elastyczny pragmatyzm z pełną podległością Związkowi Sowieckiemu. Na zewnątrz nowy I sekretarz KC PZPR jawił się jako sprawny menadżer, nadzieja na zmiany dla wielu Polaków, umiejący także skutecznie zadać o swój image dobrego gospodarza. W tej ostatniej kwestii na szerszą skalę kontynuował realizacje strategii jaka przyniosła mu sukces gdy był I sekretarzem KW PZPR. Wewnątrz partii komunistycznej jawił się z kolei jako sprawny gracz, który potrafił (do czasu) skutecznie zarządzać różnymi frakcjami w PZPR oraz jako zaufany człowiek Sowietów. Do 1976 r. wydawało się, że Gierek potrafi skutecznie rządzić, a jego mało komunistyczna recepta na sprawowanie władzy w PRL się sprawdza (pobudzenie konsumpcji i inwestycji dzięki kredytom z Zachodu).

Rok 1976 r. okazał się przełomowy dla stopniowego zmierzchu potęgi Gierka. Wtedy właśnie utracił dużą część zaufania społecznego wprowadzając podwyżki zakończone protestami robotników w całej Polsce, z których szybko się wycofał. Postąpił w tej sprawie też wbrew radom Leonida Breżniewa, co z pewnością osłabiło jego pozycje w Moskwie. Wtedy też na skutek wydarzeń Czerwca ’76 powstały zorganizowane środowiska opozycyjne kontestujące system polityczny PRL. Gierkowi chwały nie przyniosła również nowelizacja konstytucji i wpisanie do niej kierowniczej roli PZPR oraz wieczystego sojuszu ze Związkiem Sowieckim. To właśnie wydarzenia jakie miały miejsce w 1976 r. spowodowały także narastanie niezadowolenia w samej partii oraz większe zbliżenie rywali Gierka w walce o władzę w Polsce: Stanisława Kani i Wojciecha Jaruzelskiego.

Wizerunek Gierka, jako sprawnego władcy posiadającego poparcie społeczne pogrążyła najpierw zima tysiąclecia (1978/1979), a następnie I pielgrzymka Jana Pawła II do Polski z 1979 r. Na tle polskiego papieża I sekretarz KC PZPR wypadł bardzo słabo, a wizyta Ojca Świętego podważyła mocno legitymizacje komunistycznej władzy. Protesty robotnicze, które rozpoczęły się w lipcu 1980 r. a zakończyły podpisaniem Porozumień Sierpniowych pokazały, że Gierek nie był w stanie rozwiązać tego największego kryzysu w dziejach Polski „ludowej”. Kryzys spowodował zmianę na stanowisku I sekretarza KC PZPR, władze objął Stanisław Kania.

Warto podkreślić, że Gierek potrafił zadbać o swój wizerunek po utracie stanowiska. Kluczowe było w tym zakresie wydanie w początkach III RP wywiadu-rzeki (rozmowę z nim przeprowadził Janusz Rolicki), w których były przywódca partyjny prezentował swoją wizję historii Polski. Niestety znaczna część Polaków uwierzyła w jego kłamstwa, zgodnie z którymi był sprawnym gospodarzem, dbającym przede wszystkim nie o własną pozycję, a o dobro społeczeństwa. W moim przekonaniu znacznie lepiej do Gierka pasuję określenie: komunista koniunkturalny. Tak naprawdę bowiem nie wierzył on zbytnio w ideologię marksistowską, a służalczości wobec Moskwy i umiejętności budowania sojuszy wewnątrz PZPR zawdzięczał zdobycie władzy. Nadziei Polaków jednak nie spełnił, a pogrążył go brak umiejętności rozwiązywania sytuacji kryzysowych.

 

Dr hab. Rafał Łatka prof. UKSW

Rafał Łatka (ur. 1985) – historyk i politolog, dr hab. nauk humanistycznych w zakresie historii, profesor Uniwersytetu Stefana Kardynała Wyszyńskiego, dr nauk społecznych w zakresie nauk o polityce, ekspert w Instytucie Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego, koordynator Centralnego Projektu Badawczego IPN: „Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944-1989”. Redaktor serii wydawniczych: „Kościół katolicki w dokumentach”; „Biskupi w realiach komunistycznego państwa”; „Urząd do spraw Wyznań: struktury, działalność, ludzie”. Autor, współautor, bądź redaktor 36 książek, m.in: Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL, Warszawa 2022; Episkopat Polski wobec stosunków państwo-Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019; Kościół katolicki w Polsce rządzonej przez komunistów, Warszawa 2017 (wspólnie z Józefem Mareckim); Arcybiskup Antoni Baraniak 1904-1977, Poznań-Warszawa 2017 (wspólnie z Konradem Białeckim, Rafałem Reczkiem i Elżbietą Wojcieszyk); Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980- 1989, Kraków 2016; Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, Kraków 2012. Zastępca redaktora naczelnego czasopisma „Pamięć i Sprawiedliwość”, członek redakcji pisma ,,Glaukopis”. Laureat: nagrody Książka Historyczna Roku im. Oskara Haleckiego w kategorii „Najlepsza książka naukowa poświęcona dziejom Polski i Polaków w XX wieku” w 2019 r.; Nagrody Prezesa Rady Ministrów za 2021 r. w kategorii: Wysoko ocenione osiągnięcia naukowe będące podstawą nadania stopnia doktora habilitowanego oraz pięciu nagród Feniks przyznawanych przez Stowarzyszenie Wydawców Katolickich.

Redakcja
Redakcja
ToHistoria.pl

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Najchętniej czytane