Rusyfikacja – działania zmierzające do przymusowego lub dobrowolnego przyswajania kultury, obyczajów rosyjskich, a także języka rosyjskiego przez podbite narody, grupy etniczne. W wyniku rozbiorów część polskich ziem znalazła się w strefie wpływów państwa carów. Pomimo utworzenia kadłubowego Królestwa Polskiego (w pełni zależnego i skazanego na wolę Petersburga) i nadania mu Konstytucji, proces rusyfikacji w pewnym stopniu rozpoczął się już wtedy. Pierwsze XIX-wieczne powstanie narodowe – Powstanie listopadowe – zakończyło się klęską, co tylko zwiększyło terror oraz zaostrzyło politykę względem Polaków. Język rosyjski stał się językiem urzędowym oraz obowiązującym na każdym edukacyjnym szczeblu (język polski był przedmiotem nieobowiązkowym i bardzo często odbywał się na końcu zajęć szkolnych, co niewątpliwie miało zniechęcić uczniów do uczestnictwa w zajęciach). Ziemie Kongresówki zaczęto uzależniać ekonomicznie od wschodniego sąsiada wprowadzając m.in. rosyjski system monetarny. Kolejne represje spotkały Polaków po przegranym Powstaniu styczniowym. Wtedy też – oprócz zastosowania wywózek na Sybir – zaostrzono proces rusyfikacji. W administracji służyli wyłącznie Rosjanie, a Polacy zostali zepchnięci do roli wasala w systemie ekonomiczno-społecznym, choć zdarzały się również wyjątki i postacie kolaborujące z Rosjanami. Poprzez rusyfikację starano się również wpływać na sferę religijną podbitej ludności. Dlatego zaborca przystąpił do budowy na terenie większych polskich miast prawosławnych cerkwi. Teoretycznie przeznaczone były one dla członków rosyjskiego aparatu państwowego i ich rodzin, jednak dodatkowo podjęto walkę z katolicyzmem – w zdecydowanej większości wyznawanym przez Polaków – starając się ograniczyć wpływ Kościoła rzymskokatolickiego na społeczeństwo (np. religia w szkołach, obok wspomnianego języka polskiego, była przedmiotem nieobowiązkowym). Po odzyskaniu niepodległości polskie władze, po burzliwej debacie publicznej, przystąpiły do masowego burzenia prawosławnych cerkwi, co stało się symbolicznym zrzuceniem jarzma przeszłości. Proces rusyfikacji młodego pokolenia Polaków przedstawił w swoim arcydziele „Syzyfowe prace” Stefan Żeromski, w pełni oddając realia życia w Kongresówce oraz przedstawiając problemy i dylematy, przed którymi stawali nasi rodacy.
