Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne Miasto Kraków i jego Okręg – zależna od zaborców oraz ograniczona do Krakowa i kilkunastu sąsiednich miejscowości namiastka państwa polskiego w XIX wieku. Jedno z kilku „wolnych miast” w historii naszej Ojczyzny – zwykle ów termin kojarzy nam się z Gdańskiem w okresie dwudziestolecia międzywojennego, a podobny status ów nadbałtycki ośrodek miał również w dobie wojen napoleońskich. Na tym jednak lista swoistych miast-państw związanych z historią Polski się nie kończy, gdyż podobną formę miał Kraków w okresie trzech dekad po Kongresie wiedeńskim. Wtedy bowiem postanowiono, że Księstwo Warszawskie zostanie podzielone między Prusy (jako Wielkie Księstwo Poznańskie) i Rosję (jako Królestwo Polskie), a południowy skrawek państwa istniejącego w latach 1807-1815 stanie się formalnie niezależnym ośrodkiem „pod opieką” sąsiadów. Tak zwana Rzeczpospolita Krakowska przez pierwsze lata istnienia cieszyła się sporą dawką wewnętrznej wolności i autonomii oraz była ośrodkiem niesienia pomocy powstańcom listopadowym walczącym o odrodzenie Polski. Po upadku niepodległościowego zrywu wspieranego także spod Wawelu zaborcy zdecydowali się uderzyć w wolności polityczne i ekonomiczne Krakowa, aż w końcu Austriacy rozpoczęli okupację republiki położonej na drugim, lewym brzegu Wisły stanowiącej ówcześnie granicę między habsburską Galicją a niewielką republiką. Po wybuchu i szybkim spacyfikowaniu powstania krakowskiego Rzeczpospolita Krakowska stała się częścią Austrii. Mimo tak rychłego zaniku maleńkiego państwa, obowiązujący w nim czerpiący z założeń kapitalizmu system gospodarczy w połączeniu z korzystnymi umowami gospodarczymi zawieranymi z Królestwem Polskim przyczynił się do odrodzenia Krakowa, który wcześniej był cieniem samego siebie i niezbyt kojarzył się ze wspaniałym ośrodkiem doby Jagiellonów.
