W nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. wybuchło I powstanie śląskie, które było skutkiem masowego sprzeciwu wobec niemieckich rządów. Mimo nierównych szans Polacy stanęli do walki o polskość Śląska. Powstania śląskie okazały się kluczowe dla umocnienia odrodzonej Rzeczypospolitej.
Po zakończeniu I wojny światowej Niemcy stanęły w obliczu rosnących polskich aspiracji niepodległościowych wewnątrz własnego państwa. Coraz większe grupy ludności opowiadały się za przyłączeniem ziem śląskich do II Rzeczypospolitej. Niemiecka brutalność w tłumieniu oporu przyczyniła się do radykalizacji nastrojów. Chaos administracyjny zachęcił Polaków do samoorganizacji.
Zaczęły powstawać Rady Ludowe i stowarzyszenia, które reprezentowały ludność polską wobec zaborców. Powstały takie organizacje, jak Chrześcijańskie Zjednoczenie Ludowe i Narodowe Stronnictwo Robotników. Opór rósł z każdym dniem. Na masowych manifestacjach otwarcie zgłaszano postulat przyłączenia Śląska do niepodległej Polski. Zabiegi Niemców przeciwko rozwojowi polskiego oporu zakończyły się fiaskiem.
Brutalność zaborców wzmacniała popleczników powstania. 13 stycznia 1919 r. komisarz rządowy Otto Hörsig ogłosił wprowadzenie stanu oblężenia na Górnym Śląsku. Był to desperacki akt terroru, który oznaczał zniesie nietykalności osobistej i masowe aresztowania. Pierwsze wystąpienie zbrojne przeciwko Niemcom nastąpiło w nocy z 7 na 8 czerwca i przeszło do historii, jako powstanie oleskie. Z powodu braków w zaopatrzeniu zakończyło się niepowodzeniem.
Jedną z przyczyn wybuchu I powstania śląskiego był sierpniowy strajk robotników. Protest wynikał nie tylko z przyczyn politycznych, ale też ekonomicznych. Domagano się podwyżek płac, wstrzymania zwolnień i ograniczenia represji. W kulminacyjnym momencie uczestników strajku było ok. 140 tysięcy. Czarę goryczy przelała zbrodnia w Mysłowicach. W kopalni Niemcy otworzyli ogień do robotników, co kosztowało życie m.in. 13-letniego chłopca.
Już 11 sierpnia 1919 r. komendanci powiatowi Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska wystosowali żądanie rozpoczęcia powstania. Aresztowanie części konspiratorów przyspieszyło bieg zdarzeń. Oddziały powstańców przystąpiły do działania mimo braku zgody Dowództwa POW Górnego Śląska w Strumieniu. Wynikało to z problemów komunikacyjnych i spontanicznego rozpoczęcia walk. Na czele powstania stanął Alfons Zgrzebniok.
Działania zbrojne toczyły się w okolicach miejscowości Czułów, Tychy, Żwaków, Urabanowice i Bieruń Stary. Powstańcy odnieśli kilka lokalnych zwycięstw. W wyniku bitwy pod Paprocanami wzięli do niewoli prawie 100 jeńców i zapasy broni. Dzięki brawurowym atakom pomimo dysproporcji sił udało się opanować prawie cały powiat pszczyński. Zajęto też takie miejsca, jak Janów, Szopienice i Radzionków.
Pomimo znaczący sukcesów oddziały niemieckiego Grenzschutz odpierały ataki i przeszły szybko do ofensywy. Wobec braku wsparcia i amunicji 24 sierpnia 1919 r. komendant powstania wydał rozkaz zaprzestania działań zbrojnych. Pomimo niewielkich rozmiarów I powstanie śląskie dało nadzieje Polakom na przyłączenie do ojczyzny. Stało się zalążkiem następnym zrywów, które ostatecznie zakończyły się sukcesem.
Mateusz K. Łukomski
