Pomimo swojej ogromnej powierzchni Rosja na przestrzeni wieków wielokrotnie ponosiła klęski militarne. Jedyną z najbardziej spektakularnych porażek, która doprowadziła do kryzysu państwa, była całkowicie nieudana wojna z Japonią.
Mała i zwycięska wojna
Na początku XX wieku Rosja była zagrożona wieloma kryzysami wewnętrznymi. Funkcjonował skorumpowany i wadliwy aparat urzędniczy. System opresji wyzyskiwał ubogich mieszkańców. Narastało niezadowolenie społeczne, co objawiało się buntami chłopów i robotników. Również rosyjska inteligencja była niezadowolona. Zarówno w miastach, jak i na wsiach wojsko musiało interweniować setki razy.
Wtedy w otoczeniu cara Mikołaja II zrodził się polityczny plan, aby scementować społeczeństwo małą i zwycięską wojną. Celem stała się Japonia, która 1854 roku otworzyła się na świat i nieustannie wzmacniała swoje wpływy polityczno-gospodarcze. Za panowania cesarza Mutsuhito systematycznie wzmacniano japońskie państwo i armię oraz udało się pokonać wielowiekowe zaniedbania i rozpocząć rywalizację z mocarstwami europejskimi o wpływy gospodarcze w Azji.
Po zwycięstwie nad Chinami w 1895 roku apetyty Japończyków zaczęły rosnąć. Dążyli do tego, aby Japonia znalazła się w gronie mocarstw światowych. Początkowo obawiali się potęgi Rosji, której zdolności militarne pozostawały nieznane, jednak po zebraniu bogatych danych wywiadowczych uznano, że państwo carów nie jest gotowe do wojny na Dalekim Wschodzie.
Początek na morzu
Okazją do wojny stał się kryzys dyplomatyczny między państwami. Japonia, która planowała opanować Koreę, zaproponowała Rosji podział strefy wpływów. W zamian za uznanie prawa do koreańskich obszarów zaproponowano gwarancję kontroli nad Mandżurią. Oferta została odrzucona. Starcie między państwami stało się nieuniknione.
Cara Mikołaj II 25 stycznia 1904 roku ogłosił stan wojenny w twierdzach Port Artur i Władywostok. Zerwanie stosunków dyplomatycznych nastąpiło 6 lutego. Wojna wybuchała 8 lutego, kiedy japońska flota zaatakowała rosyjskie siły morskie. Rosjanie zostali szybko zmuszeni do odwrotu i schronienia się w Port Artur na Półwyspie Liaotuńskim. W ten sposób Japończykom udało się uzyskać strategiczną kontrolą nad Morzem Żółtym.
Zły stan rosyjskiej armii
Pierwsze porażki pokazały nieprzygotowanie rosyjskiej armii i wyolbrzymianie jej siły. Stan wyszkolenia załóg morskich był niski. Nie przeprowadzono przed wojną ćwiczeń taktycznych ani zajęć z praktyki morskiej. Różne rodzaje sił zbrojnych nie potrafiły ze sobą współdziałać. Początkowy dowódca admirał Jewgenij Aleksiejew został zdymisjonowany po kilku miesiącach klęsk. Jego następca i wielu innych oficerów nie wykazywało żadnych talentów dowódczych. Najlepszym tego przykładem jest gen. Anatol Staessel, który 2 stycznia 1905 roku poddał Port Artur pomimo możliwości dalszej obrony. Jedyny sprawny dowódca Stiepan Makarow zginął z powodu wpłynięcia pancernika na minę.
Japończycy prowadzili działania wielowymiarowo. Z powodu problemów komunikacyjnych Rosjan przez jedną linię kolejową i problemy z zaopatrzeniem odnosili kolejne sukcesy. Po wylądowaniu i zdobyciu Korei rozpoczęli działania w Mandżurii. Kolejne klęski wywoływały szok w rosyjskim społeczeństwie. Mit wielkiego imperium runął jak domek z kart.
Decydująca bitwa
O wyniku wojny rozstrzygnęła bitwa pod Cuszimą 27 maja 1905 roku w Cieśninie Koreańskiej. Flota rosyjska pod dowództwem wiceadmirała Zenobiusza Rożestwieńskiego została zaatakowana przez japońskie siły admirała Heihachiro Togo. Starcie rozpoczęło się o godz. 14.00. Trwało do końca dnia i przez całą noc. Japończykom udało się zatopić 8 rosyjskich pancerników. W sumie zniszczyli 21 okrętów przeciwnika. Do Władywostoku dotarł tylko jeden krążownik i dwa torpedowce. Japonia unicestwiła rosyjską flotę bałtycką.
Klęska imperium
Rosjanie musieli się zgodzić na negocjacje pokojowe za pośrednictwem Stanów Zjednoczonych. W całej wojnie stracili 113 tys. ludzi, a ponad 280 tys. zostało rannych lub wziętych do niewoli. Z powodu wybuchu rewolucji walka o wpływy w Azji zeszła na dalszy plan. Po długim okresie rozmów 5 września 1905 roku podpisano traktat pokojowy. Japonia uzyskała południową część Sachalinu i możliwość podbojów w Korei. Zagwarantowano jej też kontrolę nad Port Artur i miastem Dalnij.
Wojna okazała się wielkim zwycięstwem Japończyków, którzy znaleźli się w gronie światowych decydentów politycznych. Dla Rosji był to początek przemian politycznych i postępującego kryzysu władzy. Historia tego konfliktu pokazuje, że rosyjski niedźwiedź jest potężny często tylko na pokaz. W momencie próby może polec w walce nawet z dużo słabszym przeciwnikiem.
Mateusz K. Łukomski
