Kamieniec Podolski – miasto na Podolu (obecnie Ukraina), w którym znajduje się niezwykle istotna dla polskiej historii i literatury twierdza. Kamieniec stanowił najważniejszy punkt obrony południowych granic Rzeczypospolitej przed Turcją Osmańską, czym zasłużył sobie na niezwykłe przydomki. Z racji wielowiekowego pozostawania twierdzy w polskich rękach nazywano ją „niezwyciężoną”, a w tym kontekście nie może też dziwić określenie „brama do Polski”. Z kolei obrona przed muzułmańskim wrogiem sprawiła, że zamek zyskał miano „przedmurza chrześcijaństwa” – niejako w fizycznej, namacalnej formie, gdyż tytuł „antemurale christianitatis” wiązano przecież także z całym państwem polsko-litewskim. Walory obronne twierdzy wynikały nie tylko z jej architektury, ale także rozumnej lokalizacji wykorzystującej ukształtowanie hydrologiczne. Kamieniec – regularnie modernizowany i ulepszany – upadł jednak w końcu w wyniku tureckiego oblężenia z roku 1672 i pozostał przy Imperium Osmańskim na mocy haniebnego dla Rzeczypospolitej pokoju w Buczaczu z tegoż roku oraz przywracającego Polsce część Podola rozejmu w Żurawnie. Twierdza powróciła do macierzy dopiero w 1699 dzięki pokojowi w Karłowicach. Jej znaczenie dla Rzeczypospolitej przetrwało jednak w pamięci Polaków nawet samo państwo, bowiem w dobie zaborów zamek pojawiał się na kartach literatury. To wszak właśnie tam toczy się część wydarzeń opisanych przez Henryka Sienkiewicza w „Panu Wołodyjowskim”.
